Интегральные инварианты и гамильтоновы системы

Oleg Zubelevich
Steklov Mathematical Institute of Russian Academy of Sciences

1. Инвариантные дифференциальные формы, [3], [2]

Рассмотрим гладкую систему

x˙=v(x)˙𝑥𝑣𝑥\dot{x}=v(x)over˙ start_ARG italic_x end_ARG = italic_v ( italic_x ) (1)

на гладком многообразии M𝑀Mitalic_M с локальными координатами x=(x1,,xm)T.𝑥superscriptsuperscript𝑥1superscript𝑥𝑚𝑇x=(x^{1},\ldots,x^{m})^{T}.italic_x = ( italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT , … , italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_m end_POSTSUPERSCRIPT ) start_POSTSUPERSCRIPT italic_T end_POSTSUPERSCRIPT . Через

gt(x),gt:MM:superscript𝑔𝑡𝑥superscript𝑔𝑡𝑀𝑀g^{t}(x),\quad g^{t}:M\to Mitalic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_x ) , italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT : italic_M → italic_M

обозначим поток этой системы:

ddtgt(x^)=v(gt(x^)),g0(x^)=x^.formulae-sequence𝑑𝑑𝑡superscript𝑔𝑡^𝑥𝑣superscript𝑔𝑡^𝑥superscript𝑔0^𝑥^𝑥\frac{d}{dt}g^{t}(\hat{x})=v(g^{t}(\hat{x})),\quad g^{0}(\hat{x})=\hat{x}.divide start_ARG italic_d end_ARG start_ARG italic_d italic_t end_ARG italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( over^ start_ARG italic_x end_ARG ) = italic_v ( italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( over^ start_ARG italic_x end_ARG ) ) , italic_g start_POSTSUPERSCRIPT 0 end_POSTSUPERSCRIPT ( over^ start_ARG italic_x end_ARG ) = over^ start_ARG italic_x end_ARG .

Напомним, что gt+s=gtgs.superscript𝑔𝑡𝑠superscript𝑔𝑡superscript𝑔𝑠g^{t+s}=g^{t}\circ g^{s}.italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t + italic_s end_POSTSUPERSCRIPT = italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ∘ italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_s end_POSTSUPERSCRIPT .

Нам понадобится следующая тривиальная формула

gt(x)=x+v(x)t+o(t),t0.formulae-sequencesuperscript𝑔𝑡𝑥𝑥𝑣𝑥𝑡𝑜𝑡𝑡0g^{t}(x)=x+v(x)t+o(t),\quad t\to 0.italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_x ) = italic_x + italic_v ( italic_x ) italic_t + italic_o ( italic_t ) , italic_t → 0 . (2)
1.

Производной Ли вдоль векторного поля v𝑣vitalic_v от дифференциальной формы

ω=i1<<ikωi1ik(x)dxi1dxik𝜔subscriptsubscript𝑖1subscript𝑖𝑘subscript𝜔subscript𝑖1subscript𝑖𝑘𝑥𝑑superscript𝑥subscript𝑖1𝑑superscript𝑥subscript𝑖𝑘\omega=\sum_{i_{1}<\ldots<i_{k}}\omega_{i_{1}\ldots i_{k}}(x)dx^{i_{1}}\wedge% \ldots\wedge dx^{i_{k}}italic_ω = ∑ start_POSTSUBSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT < … < italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_k end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUBSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT … italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_k end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ( italic_x ) italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUPERSCRIPT ∧ … ∧ italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_k end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUPERSCRIPT

называется следующий дифференциальный оператор

Lvω=ddt|t=0gtω=ddt|t=0i1<<ikωi1ik(gt(x))d((gt(x))i1)d((gt(x))ik).subscript𝐿𝑣𝜔evaluated-at𝑑𝑑𝑡𝑡0subscriptsuperscript𝑔𝑡𝜔evaluated-at𝑑𝑑𝑡𝑡0subscriptsubscript𝑖1subscript𝑖𝑘subscript𝜔subscript𝑖1subscript𝑖𝑘superscript𝑔𝑡𝑥𝑑superscriptsuperscript𝑔𝑡𝑥subscript𝑖1𝑑superscriptsuperscript𝑔𝑡𝑥subscript𝑖𝑘L_{v}\omega=\frac{d}{dt}\Big{|}_{t=0}g^{t}_{*}\omega=\frac{d}{dt}\Big{|}_{t=0}% \sum_{i_{1}<\ldots<i_{k}}\omega_{i_{1}\ldots i_{k}}\big{(}g^{t}(x)\big{)}d\Big% {(}\big{(}g^{t}(x)\big{)}^{i_{1}}\Big{)}\wedge\ldots\wedge d\Big{(}\big{(}g^{t% }(x)\big{)}^{i_{k}}\Big{)}.italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = divide start_ARG italic_d end_ARG start_ARG italic_d italic_t end_ARG | start_POSTSUBSCRIPT italic_t = 0 end_POSTSUBSCRIPT italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT ∗ end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = divide start_ARG italic_d end_ARG start_ARG italic_d italic_t end_ARG | start_POSTSUBSCRIPT italic_t = 0 end_POSTSUBSCRIPT ∑ start_POSTSUBSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT < … < italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_k end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUBSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT … italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_k end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ( italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_x ) ) italic_d ( ( italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_x ) ) start_POSTSUPERSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUPERSCRIPT ) ∧ … ∧ italic_d ( ( italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_x ) ) start_POSTSUPERSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_k end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUPERSCRIPT ) .
1.

Используя формулу (2), покажите, что

Lv(ωidxi)subscript𝐿𝑣subscript𝜔𝑖𝑑superscript𝑥𝑖\displaystyle L_{v}\big{(}\omega_{i}dx^{i}\big{)}italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT ( italic_ω start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT ) =(ωixsvs+vsxiωs)dxi,absentsubscript𝜔𝑖superscript𝑥𝑠superscript𝑣𝑠superscript𝑣𝑠superscript𝑥𝑖subscript𝜔𝑠𝑑superscript𝑥𝑖\displaystyle=\Big{(}\frac{\partial\omega_{i}}{\partial x^{s}}v^{s}+\frac{% \partial v^{s}}{\partial x^{i}}\omega_{s}\Big{)}dx^{i},= ( divide start_ARG ∂ italic_ω start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_s end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG italic_v start_POSTSUPERSCRIPT italic_s end_POSTSUPERSCRIPT + divide start_ARG ∂ italic_v start_POSTSUPERSCRIPT italic_s end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG italic_ω start_POSTSUBSCRIPT italic_s end_POSTSUBSCRIPT ) italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT , (3)
Lv(ρ(x)dx1dxm)subscript𝐿𝑣𝜌𝑥𝑑superscript𝑥1𝑑superscript𝑥𝑚\displaystyle L_{v}\Big{(}\rho(x)dx^{1}\wedge\ldots\wedge dx^{m}\Big{)}italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT ( italic_ρ ( italic_x ) italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT ∧ … ∧ italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_m end_POSTSUPERSCRIPT ) =(ρvi)xidx1dxm,absent𝜌superscript𝑣𝑖superscript𝑥𝑖𝑑superscript𝑥1𝑑superscript𝑥𝑚\displaystyle=\frac{\partial(\rho v^{i})}{\partial x^{i}}dx^{1}\wedge\ldots% \wedge dx^{m},= divide start_ARG ∂ ( italic_ρ italic_v start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT ) end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT ∧ … ∧ italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_m end_POSTSUPERSCRIPT , (4)
Lvfsubscript𝐿𝑣𝑓\displaystyle L_{v}fitalic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_f =vifxi,f:M,:absentsuperscript𝑣𝑖𝑓superscript𝑥𝑖𝑓𝑀\displaystyle=v^{i}\frac{\partial f}{\partial x^{i}},\quad f:M\to\mathbb{R},= italic_v start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT divide start_ARG ∂ italic_f end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG , italic_f : italic_M → blackboard_R ,
Lvdsubscript𝐿𝑣𝑑\displaystyle L_{v}ditalic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_d =dLv.absent𝑑subscript𝐿𝑣\displaystyle=dL_{v}.= italic_d italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT . (5)
2.

klimit-from𝑘k-italic_k -форма ω𝜔\omegaitalic_ω называется интегральным инвариантом системы (1), если Lvω=0subscript𝐿𝑣𝜔0L_{v}\omega=0italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = 0.

klimit-from𝑘k-italic_k -форма ω𝜔\omegaitalic_ω называется относительным интегральным инвариантом системы (1), если существует k1𝑘1k-1italic_k - 1 форма ΩΩ\Omegaroman_Ω такая, что Lvω=dΩsubscript𝐿𝑣𝜔𝑑ΩL_{v}\omega=d\Omegaitalic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = italic_d roman_Ω.

1.

В силу формулы (5) если форма ω𝜔\omegaitalic_ω является относительным интегральным инвариантом, то форма dω𝑑𝜔d\omegaitalic_d italic_ω является интегральным инвариантом.

Через SM𝑆𝑀S\subset Mitalic_S ⊂ italic_M обозначим гладкое klimit-from𝑘k-italic_k -мерное многообразие, гладко вложенное в M𝑀Mitalic_M. Будем считать, что замыкание S𝑆Sitalic_S компактно.

1.

Верна формула

ddt|t=0gt(S)ω=SLvω.evaluated-at𝑑𝑑𝑡𝑡0subscriptsuperscript𝑔𝑡𝑆𝜔subscript𝑆subscript𝐿𝑣𝜔\frac{d}{dt}\Big{|}_{t=0}\int_{g^{t}(S)}\omega=\int_{S}L_{v}\omega.divide start_ARG italic_d end_ARG start_ARG italic_d italic_t end_ARG | start_POSTSUBSCRIPT italic_t = 0 end_POSTSUBSCRIPT ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_S ) end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_S end_POSTSUBSCRIPT italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_ω . (6)

Доказательство. Доказательство проведем для случая, когда S𝑆Sitalic_S покрывается одной картой. Через u:DM,u(D)=S:𝑢formulae-sequence𝐷𝑀𝑢𝐷𝑆u:D\to M,\quad u(D)=Sitalic_u : italic_D → italic_M , italic_u ( italic_D ) = italic_S обозначим соответствующее вложение; Dk𝐷superscript𝑘D\subset\mathbb{R}^{k}italic_D ⊂ blackboard_R start_POSTSUPERSCRIPT italic_k end_POSTSUPERSCRIPT – область.

Имеем:

gt(S)ω=D(gtu)ω=D(u(gt))ω,subscriptsuperscript𝑔𝑡𝑆𝜔subscript𝐷subscriptsuperscript𝑔𝑡𝑢𝜔subscript𝐷subscript𝑢subscriptsuperscript𝑔𝑡𝜔\int_{g^{t}(S)}\omega=\int_{D}(g^{t}\circ u)_{*}\omega=\int_{D}(u_{*}\circ(g^{% t})_{*})\omega,∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_S ) end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_D end_POSTSUBSCRIPT ( italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ∘ italic_u ) start_POSTSUBSCRIPT ∗ end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_D end_POSTSUBSCRIPT ( italic_u start_POSTSUBSCRIPT ∗ end_POSTSUBSCRIPT ∘ ( italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ) start_POSTSUBSCRIPT ∗ end_POSTSUBSCRIPT ) italic_ω ,

и

ddt|t=0D(u(gt))ω=Duddt|t=0(gt)ω=Du(Lvω).evaluated-at𝑑𝑑𝑡𝑡0subscript𝐷subscript𝑢subscriptsuperscript𝑔𝑡𝜔evaluated-atsubscript𝐷subscript𝑢𝑑𝑑𝑡𝑡0subscriptsuperscript𝑔𝑡𝜔subscript𝐷subscript𝑢subscript𝐿𝑣𝜔\frac{d}{dt}\Big{|}_{t=0}\int_{D}(u_{*}\circ(g^{t})_{*})\omega=\int_{D}u_{*}% \frac{d}{dt}\Big{|}_{t=0}(g^{t})_{*}\omega=\int_{D}u_{*}(L_{v}\omega).divide start_ARG italic_d end_ARG start_ARG italic_d italic_t end_ARG | start_POSTSUBSCRIPT italic_t = 0 end_POSTSUBSCRIPT ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_D end_POSTSUBSCRIPT ( italic_u start_POSTSUBSCRIPT ∗ end_POSTSUBSCRIPT ∘ ( italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ) start_POSTSUBSCRIPT ∗ end_POSTSUBSCRIPT ) italic_ω = ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_D end_POSTSUBSCRIPT italic_u start_POSTSUBSCRIPT ∗ end_POSTSUBSCRIPT divide start_ARG italic_d end_ARG start_ARG italic_d italic_t end_ARG | start_POSTSUBSCRIPT italic_t = 0 end_POSTSUBSCRIPT ( italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ) start_POSTSUBSCRIPT ∗ end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_D end_POSTSUBSCRIPT italic_u start_POSTSUBSCRIPT ∗ end_POSTSUBSCRIPT ( italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_ω ) .

ЧТД

1.

Формула (6) влечет

ddtgt(S)ω=dds|s=0gt+s(S)ω=dds|s=0gs(gt(S))ω=gt(S)Lvω.𝑑𝑑𝑡subscriptsuperscript𝑔𝑡𝑆𝜔evaluated-at𝑑𝑑𝑠𝑠0subscriptsuperscript𝑔𝑡𝑠𝑆𝜔evaluated-at𝑑𝑑𝑠𝑠0subscriptsuperscript𝑔𝑠superscript𝑔𝑡𝑆𝜔subscriptsuperscript𝑔𝑡𝑆subscript𝐿𝑣𝜔\frac{d}{dt}\int_{g^{t}(S)}\omega=\frac{d}{ds}\Big{|}_{s=0}\int_{g^{t+s}(S)}% \omega=\frac{d}{ds}\Big{|}_{s=0}\int_{g^{s}\big{(}g^{t}(S)\big{)}}\omega=\int_% {g^{t}(S)}L_{v}\omega.divide start_ARG italic_d end_ARG start_ARG italic_d italic_t end_ARG ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_S ) end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = divide start_ARG italic_d end_ARG start_ARG italic_d italic_s end_ARG | start_POSTSUBSCRIPT italic_s = 0 end_POSTSUBSCRIPT ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t + italic_s end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_S ) end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = divide start_ARG italic_d end_ARG start_ARG italic_d italic_s end_ARG | start_POSTSUBSCRIPT italic_s = 0 end_POSTSUBSCRIPT ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_s end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_S ) ) end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_S ) end_POSTSUBSCRIPT italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_ω . (7)
2.

Если форма ω𝜔\omegaitalic_ω является интегральным инвариантом, то для любого относительно компактного klimit-from𝑘k-italic_k -мерного подмногообразия SM𝑆𝑀S\subset Mitalic_S ⊂ italic_M интеграл

gt(S)ωsubscriptsuperscript𝑔𝑡𝑆𝜔\int_{g^{t}(S)}\omega∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_S ) end_POSTSUBSCRIPT italic_ω

не зависит от t𝑡titalic_t. Верно и обратное.

Действительно, это следует непосредственно из формулы (7).

3.

Если форма ω𝜔\omegaitalic_ω является относительным интегральным инвариантом, то для любого компактного klimit-from𝑘k-italic_k -мерного подмногообразия SM,S=formulae-sequence𝑆𝑀𝑆S\subset M,\quad\partial S=\emptysetitalic_S ⊂ italic_M , ∂ italic_S = ∅ интеграл

gt(S)ωsubscriptsuperscript𝑔𝑡𝑆𝜔\int_{g^{t}(S)}\omega∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_S ) end_POSTSUBSCRIPT italic_ω

не зависит от t𝑡titalic_t.

Действительно, по формуле (7) имеем

ddtgt(S)ω=gt(S)Lvω=gt(S)𝑑Ω=0,𝑑𝑑𝑡subscriptsuperscript𝑔𝑡𝑆𝜔subscriptsuperscript𝑔𝑡𝑆subscript𝐿𝑣𝜔subscriptsuperscript𝑔𝑡𝑆differential-dΩ0\frac{d}{dt}\int_{g^{t}(S)}\omega=\int_{g^{t}(S)}L_{v}\omega=\int_{g^{t}(S)}d% \Omega=0,divide start_ARG italic_d end_ARG start_ARG italic_d italic_t end_ARG ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_S ) end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_S ) end_POSTSUBSCRIPT italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_S ) end_POSTSUBSCRIPT italic_d roman_Ω = 0 ,

поскольку gt(S)=superscript𝑔𝑡𝑆\partial g^{t}(S)=\emptyset∂ italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_S ) = ∅.

2. Инвариантные дифференциальные формы систем с первыми интегралами

2.1. Случай dimM=2dimension𝑀2\dim M=2roman_dim italic_M = 2

Если m=2𝑚2m=2italic_m = 2, и q𝑞qitalic_q – инвариантная 2222-форма системы (1):

Lvq=0,subscript𝐿𝑣𝑞0L_{v}q=0,italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_q = 0 ,

то форма ivqsubscript𝑖𝑣𝑞i_{v}qitalic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_q замкнута. Действительно:

Lvq=divq+ivdq,dq=0.formulae-sequencesubscript𝐿𝑣𝑞𝑑subscript𝑖𝑣𝑞subscript𝑖𝑣𝑑𝑞𝑑𝑞0L_{v}q=di_{v}q+i_{v}dq,\quad dq=0.italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_q = italic_d italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_q + italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_q , italic_d italic_q = 0 .

Таким образом, локально существует функция f𝑓fitalic_f такая, что

df=ivq.𝑑𝑓subscript𝑖𝑣𝑞df=i_{v}q.italic_d italic_f = italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_q .

При этом

Lvf=ivdf=ivivq=0,subscript𝐿𝑣𝑓subscript𝑖𝑣𝑑𝑓subscript𝑖𝑣subscript𝑖𝑣𝑞0L_{v}f=i_{v}df=i_{v}i_{v}q=0,italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_f = italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_f = italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_q = 0 ,

и функция f𝑓fitalic_f оказывается первым интегралом.

2.2. Инвариантная мера на многообразии уровня первого интеграла

Предположим, что система (1) имеет первый интеграл F𝐹Fitalic_F:

LvF=0,dF0formulae-sequencesubscript𝐿𝑣𝐹0𝑑𝐹0L_{v}F=0,\quad dF\neq 0italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_F = 0 , italic_d italic_F ≠ 0

и инвариантную mlimit-from𝑚m-italic_m -форму ω:Lvω=0\omega:\quad L_{v}\omega=0italic_ω : italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = 0. Для определенности, будем считать, что

Fxm0.𝐹superscript𝑥𝑚0\frac{\partial F}{\partial x^{m}}\neq 0.divide start_ARG ∂ italic_F end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_m end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG ≠ 0 .

Тогда

ω=ρ(x)dx1,dxm=ρ(x)(Fxm)1dx1dxm1dF.formulae-sequence𝜔𝜌𝑥𝑑superscript𝑥1𝑑superscript𝑥𝑚𝜌𝑥superscript𝐹superscript𝑥𝑚1𝑑superscript𝑥1𝑑superscript𝑥𝑚1𝑑𝐹\omega=\rho(x)dx^{1}\wedge\ldots,dx^{m}=\rho(x)\Big{(}\frac{\partial F}{% \partial x^{m}}\Big{)}^{-1}dx^{1}\wedge\ldots dx^{m-1}\wedge dF.italic_ω = italic_ρ ( italic_x ) italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT ∧ … , italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_m end_POSTSUPERSCRIPT = italic_ρ ( italic_x ) ( divide start_ARG ∂ italic_F end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_m end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG ) start_POSTSUPERSCRIPT - 1 end_POSTSUPERSCRIPT italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT ∧ … italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_m - 1 end_POSTSUPERSCRIPT ∧ italic_d italic_F .

В инвариантных терминах это означает, что форма ω𝜔\omegaitalic_ω представляется в виде

ω=λdF,𝜔𝜆𝑑𝐹\omega=\lambda\wedge dF,italic_ω = italic_λ ∧ italic_d italic_F ,

где λ𝜆\lambdaitalic_λ – некоторая m1𝑚1m-1italic_m - 1-форма, определенная с точностью до добавления формы γ𝛾\gammaitalic_γ, такой, что γdF=0𝛾𝑑𝐹0\gamma\wedge dF=0italic_γ ∧ italic_d italic_F = 0.

1.

Сужение формы λ𝜆\lambdaitalic_λ на гиперповерхность Z={F=const}𝑍𝐹𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡Z=\{F=const\}italic_Z = { italic_F = italic_c italic_o italic_n italic_s italic_t } является инвариантной формой сужения системы (1) на эту поверхность.

Действительно,

Lvω=(Lvλ)dF+λ(LvdF),Lv(dF)=dLvF=0.formulae-sequencesubscript𝐿𝑣𝜔subscript𝐿𝑣𝜆𝑑𝐹𝜆subscript𝐿𝑣𝑑𝐹subscript𝐿𝑣𝑑𝐹𝑑subscript𝐿𝑣𝐹0L_{v}\omega=(L_{v}\lambda)\wedge dF+\lambda\wedge(L_{v}dF),\quad L_{v}(dF)=dL_% {v}F=0.italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = ( italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_λ ) ∧ italic_d italic_F + italic_λ ∧ ( italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_F ) , italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT ( italic_d italic_F ) = italic_d italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_F = 0 .

Следовательно, (Lvλ)dF=0.subscript𝐿𝑣𝜆𝑑𝐹0(L_{v}\lambda)\wedge dF=0.( italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_λ ) ∧ italic_d italic_F = 0 . Пусть теперь e1,,emsubscript𝑒1subscript𝑒𝑚e_{1},\ldots,e_{m}italic_e start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT , … , italic_e start_POSTSUBSCRIPT italic_m end_POSTSUBSCRIPT – базис в TxMsubscript𝑇𝑥𝑀T_{x}Mitalic_T start_POSTSUBSCRIPT italic_x end_POSTSUBSCRIPT italic_M такой, что e1,,em1subscript𝑒1subscript𝑒𝑚1e_{1},\ldots,e_{m-1}italic_e start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT , … , italic_e start_POSTSUBSCRIPT italic_m - 1 end_POSTSUBSCRIPT – базис в TxZsubscript𝑇𝑥𝑍T_{x}Zitalic_T start_POSTSUBSCRIPT italic_x end_POSTSUBSCRIPT italic_Z. Имеем

((Lvλ)dF)(e1,,em)=C(Lvλ)(e1,,em1)dF(em)=0.subscript𝐿𝑣𝜆𝑑𝐹subscript𝑒1subscript𝑒𝑚𝐶subscript𝐿𝑣𝜆subscript𝑒1subscript𝑒𝑚1𝑑𝐹subscript𝑒𝑚0\big{(}(L_{v}\lambda)\wedge dF\big{)}(e_{1},\ldots,e_{m})=C(L_{v}\lambda)(e_{1% },\ldots,e_{m-1})\cdot dF(e_{m})=0.( ( italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_λ ) ∧ italic_d italic_F ) ( italic_e start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT , … , italic_e start_POSTSUBSCRIPT italic_m end_POSTSUBSCRIPT ) = italic_C ( italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_λ ) ( italic_e start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT , … , italic_e start_POSTSUBSCRIPT italic_m - 1 end_POSTSUBSCRIPT ) ⋅ italic_d italic_F ( italic_e start_POSTSUBSCRIPT italic_m end_POSTSUBSCRIPT ) = 0 .
2.

Посчитать константу C𝐶Citalic_C, убедиться, что C0𝐶0C\neq 0italic_C ≠ 0.

При этом dF(em)0(Lvλ)(e1,,em1)=0.𝑑𝐹subscript𝑒𝑚0subscript𝐿𝑣𝜆subscript𝑒1subscript𝑒𝑚10dF(e_{m})\neq 0\Longrightarrow(L_{v}\lambda)(e_{1},\ldots,e_{m-1})=0.italic_d italic_F ( italic_e start_POSTSUBSCRIPT italic_m end_POSTSUBSCRIPT ) ≠ 0 ⟹ ( italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_λ ) ( italic_e start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT , … , italic_e start_POSTSUBSCRIPT italic_m - 1 end_POSTSUBSCRIPT ) = 0 .

ЧТД

С учетом результатов пункта 2.1, это означает, что если система (1) имеет m2𝑚2m-2italic_m - 2 независимых первых интеграла и инвариантную mlimit-from𝑚m-italic_m -форму

ω=ρ(x)dx1,dxm,ρ(x)>0,formulae-sequence𝜔𝜌𝑥𝑑superscript𝑥1𝑑superscript𝑥𝑚𝜌𝑥0\omega=\rho(x)dx^{1}\wedge\ldots,dx^{m},\quad\rho(x)>0,italic_ω = italic_ρ ( italic_x ) italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT ∧ … , italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_m end_POSTSUPERSCRIPT , italic_ρ ( italic_x ) > 0 ,

то эта система интегрируема в квадратурах.

3. Добавление: производная Ли в неавтономном случае (under construction)

Рассмотрим векторное поле v=(v1,vm)(t,x)𝑣superscript𝑣1superscript𝑣𝑚𝑡𝑥v=(v^{1},\ldots v^{m})(t,x)italic_v = ( italic_v start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT , … italic_v start_POSTSUPERSCRIPT italic_m end_POSTSUPERSCRIPT ) ( italic_t , italic_x ).

Через Gt0t:MM:subscriptsuperscript𝐺𝑡subscript𝑡0𝑀𝑀G^{t}_{t_{0}}:M\to Mitalic_G start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT : italic_M → italic_M обозначим сдвиг вдоль решений системы

x˙=v(t,x),dGt0t(x)dt=v(t,Gt0t(x)),Gt0t0(x)=x.formulae-sequence˙𝑥𝑣𝑡𝑥formulae-sequence𝑑subscriptsuperscript𝐺𝑡subscript𝑡0𝑥𝑑𝑡𝑣𝑡subscriptsuperscript𝐺𝑡subscript𝑡0𝑥subscriptsuperscript𝐺subscript𝑡0subscript𝑡0𝑥𝑥\dot{x}=v(t,x),\quad\frac{dG^{t}_{t_{0}}(x)}{dt}=v(t,G^{t}_{t_{0}}(x)),\quad G% ^{t_{0}}_{t_{0}}(x)=x.over˙ start_ARG italic_x end_ARG = italic_v ( italic_t , italic_x ) , divide start_ARG italic_d italic_G start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ( italic_x ) end_ARG start_ARG italic_d italic_t end_ARG = italic_v ( italic_t , italic_G start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ( italic_x ) ) , italic_G start_POSTSUPERSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ( italic_x ) = italic_x . (8)

Через gτ:M~M~,M~=(t1,t2)×M:superscript𝑔𝜏formulae-sequence~𝑀~𝑀~𝑀subscript𝑡1subscript𝑡2𝑀g^{\tau}:\tilde{M}\to\tilde{M},\quad\tilde{M}=(t_{1},t_{2})\times Mitalic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT : over~ start_ARG italic_M end_ARG → over~ start_ARG italic_M end_ARG , over~ start_ARG italic_M end_ARG = ( italic_t start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT , italic_t start_POSTSUBSCRIPT 2 end_POSTSUBSCRIPT ) × italic_M обозначим фазовый поток системы

dzdτ=v~(z),z=(t,x1,,xm)T,v~=(1,v1,,vm)T.formulae-sequence𝑑𝑧𝑑𝜏~𝑣𝑧formulae-sequence𝑧superscript𝑡superscript𝑥1superscript𝑥𝑚𝑇~𝑣superscript1superscript𝑣1superscript𝑣𝑚𝑇\frac{dz}{d\tau}=\tilde{v}(z),\quad z=(t,x^{1},\ldots,x^{m})^{T},\quad\tilde{v% }=(1,v^{1},\ldots,v^{m})^{T}.divide start_ARG italic_d italic_z end_ARG start_ARG italic_d italic_τ end_ARG = over~ start_ARG italic_v end_ARG ( italic_z ) , italic_z = ( italic_t , italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT , … , italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_m end_POSTSUPERSCRIPT ) start_POSTSUPERSCRIPT italic_T end_POSTSUPERSCRIPT , over~ start_ARG italic_v end_ARG = ( 1 , italic_v start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT , … , italic_v start_POSTSUPERSCRIPT italic_m end_POSTSUPERSCRIPT ) start_POSTSUPERSCRIPT italic_T end_POSTSUPERSCRIPT .

Через M~~𝑀\tilde{M}over~ start_ARG italic_M end_ARG обозначено расширенное фазовое пространство системы (8).

Верна формула

gτ(t0,x)=(t0+τ,Gt0t0+τ(x)).superscript𝑔𝜏subscript𝑡0𝑥subscript𝑡0𝜏superscriptsubscript𝐺subscript𝑡0subscript𝑡0𝜏𝑥g^{\tau}(t_{0},x)=(t_{0}+\tau,G_{t_{0}}^{t_{0}+\tau}(x)).italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT , italic_x ) = ( italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ , italic_G start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT start_POSTSUPERSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_x ) ) .

Введем форму

ω=i1<<ikωi1ik(t,x)dxi1dxik.𝜔subscriptsubscript𝑖1subscript𝑖𝑘subscript𝜔subscript𝑖1subscript𝑖𝑘𝑡𝑥𝑑superscript𝑥subscript𝑖1𝑑superscript𝑥subscript𝑖𝑘\omega=\sum_{i_{1}<\ldots<i_{k}}\omega_{i_{1}\ldots i_{k}}(t,x)dx^{i_{1}}% \wedge\ldots\wedge dx^{i_{k}}.italic_ω = ∑ start_POSTSUBSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT < … < italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_k end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUBSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT … italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_k end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ( italic_t , italic_x ) italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUPERSCRIPT ∧ … ∧ italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_k end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUPERSCRIPT .

Эту форму можно считать формой в пространстве переменных (t,x)𝑡𝑥(t,x)( italic_t , italic_x ), а можно считать формой в пространстве переменных x𝑥xitalic_x, и тогда t𝑡titalic_t – это параметр.

Lv~ω=iv~dω+div~ωsubscript𝐿~𝑣𝜔subscript𝑖~𝑣𝑑𝜔𝑑subscript𝑖~𝑣𝜔L_{\tilde{v}}\omega=i_{\tilde{v}}d\omega+di_{\tilde{v}}\omegaitalic_L start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_v end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = italic_i start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_v end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_ω + italic_d italic_i start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_v end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_ω
d=dt+dx,dtω=i1<<ikωi1ik(t,x)tdtdxi1dxik,dt|t=const=0;formulae-sequence𝑑subscript𝑑𝑡subscript𝑑𝑥formulae-sequencesubscript𝑑𝑡𝜔subscriptsubscript𝑖1subscript𝑖𝑘subscript𝜔subscript𝑖1subscript𝑖𝑘𝑡𝑥𝑡𝑑𝑡𝑑superscript𝑥subscript𝑖1𝑑superscript𝑥subscript𝑖𝑘evaluated-atsubscript𝑑𝑡𝑡const0d=d_{t}+d_{x},\quad d_{t}\omega=\sum_{i_{1}<\ldots<i_{k}}\frac{\partial\omega_% {i_{1}\ldots i_{k}}(t,x)}{\partial t}dt\wedge dx^{i_{1}}\wedge\ldots\wedge dx^% {i_{k}},\quad d_{t}\big{|}_{t=\mathrm{const}}=0;italic_d = italic_d start_POSTSUBSCRIPT italic_t end_POSTSUBSCRIPT + italic_d start_POSTSUBSCRIPT italic_x end_POSTSUBSCRIPT , italic_d start_POSTSUBSCRIPT italic_t end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = ∑ start_POSTSUBSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT < … < italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_k end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT divide start_ARG ∂ italic_ω start_POSTSUBSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT … italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_k end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ( italic_t , italic_x ) end_ARG start_ARG ∂ italic_t end_ARG italic_d italic_t ∧ italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUPERSCRIPT ∧ … ∧ italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_k end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUPERSCRIPT , italic_d start_POSTSUBSCRIPT italic_t end_POSTSUBSCRIPT | start_POSTSUBSCRIPT italic_t = roman_const end_POSTSUBSCRIPT = 0 ;
dxω=i1<<ikωi1ikxldxldxi1dxik.subscript𝑑𝑥𝜔subscriptsubscript𝑖1subscript𝑖𝑘subscript𝜔subscript𝑖1subscript𝑖𝑘superscript𝑥𝑙𝑑superscript𝑥𝑙𝑑superscript𝑥subscript𝑖1𝑑superscript𝑥subscript𝑖𝑘d_{x}\omega=\sum_{i_{1}<\ldots<i_{k}}\frac{\partial\omega_{i_{1}\ldots i_{k}}}% {\partial x^{l}}dx^{l}\wedge dx^{i_{1}}\wedge\ldots\wedge dx^{i_{k}}.italic_d start_POSTSUBSCRIPT italic_x end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = ∑ start_POSTSUBSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT < … < italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_k end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT divide start_ARG ∂ italic_ω start_POSTSUBSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT … italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_k end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_l end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_l end_POSTSUPERSCRIPT ∧ italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUPERSCRIPT ∧ … ∧ italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_k end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUPERSCRIPT .
iv~ω=ivω,div~ω=divω,(divω)|t=const=dxivω.formulae-sequencesubscript𝑖~𝑣𝜔subscript𝑖𝑣𝜔formulae-sequence𝑑subscript𝑖~𝑣𝜔𝑑subscript𝑖𝑣𝜔evaluated-at𝑑subscript𝑖𝑣𝜔𝑡constsubscript𝑑𝑥subscript𝑖𝑣𝜔i_{\tilde{v}}\omega=i_{v}\omega,\quad di_{\tilde{v}}\omega=di_{v}\omega,\quad(% di_{v}\omega)\big{|}_{t=\mathrm{const}}=d_{x}i_{v}\omega.italic_i start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_v end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_ω , italic_d italic_i start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_v end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = italic_d italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_ω , ( italic_d italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_ω ) | start_POSTSUBSCRIPT italic_t = roman_const end_POSTSUBSCRIPT = italic_d start_POSTSUBSCRIPT italic_x end_POSTSUBSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_ω .
iv~dω=iv~dtω+iv~dxω=iv~dtω+ivdxωsubscript𝑖~𝑣𝑑𝜔subscript𝑖~𝑣subscript𝑑𝑡𝜔subscript𝑖~𝑣subscript𝑑𝑥𝜔subscript𝑖~𝑣subscript𝑑𝑡𝜔subscript𝑖𝑣subscript𝑑𝑥𝜔i_{\tilde{v}}d\omega=i_{\tilde{v}}d_{t}\omega+i_{\tilde{v}}d_{x}\omega=i_{% \tilde{v}}d_{t}\omega+i_{v}d_{x}\omegaitalic_i start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_v end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_ω = italic_i start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_v end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_d start_POSTSUBSCRIPT italic_t end_POSTSUBSCRIPT italic_ω + italic_i start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_v end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_d start_POSTSUBSCRIPT italic_x end_POSTSUBSCRIPT italic_ω = italic_i start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_v end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_d start_POSTSUBSCRIPT italic_t end_POSTSUBSCRIPT italic_ω + italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_d start_POSTSUBSCRIPT italic_x end_POSTSUBSCRIPT italic_ω
(iv~dtω)|t=const=i1<<ikωi1ik(t,x)tdxi1dxik=:ωt(i_{\tilde{v}}d_{t}\omega)\big{|}_{t=\mathrm{const}}=\sum_{i_{1}<\ldots<i_{k}}% \frac{\partial\omega_{i_{1}\ldots i_{k}}(t,x)}{\partial t}dx^{i_{1}}\wedge% \ldots\wedge dx^{i_{k}}=:\frac{\partial\omega}{\partial t}( italic_i start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_v end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_d start_POSTSUBSCRIPT italic_t end_POSTSUBSCRIPT italic_ω ) | start_POSTSUBSCRIPT italic_t = roman_const end_POSTSUBSCRIPT = ∑ start_POSTSUBSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT < … < italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_k end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT divide start_ARG ∂ italic_ω start_POSTSUBSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT … italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_k end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ( italic_t , italic_x ) end_ARG start_ARG ∂ italic_t end_ARG italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUPERSCRIPT ∧ … ∧ italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_k end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUPERSCRIPT = : divide start_ARG ∂ italic_ω end_ARG start_ARG ∂ italic_t end_ARG

Итого:

(Lv~ω)|t=const=ωt+Lvω,Lv=dxiv+ivdx.formulae-sequenceevaluated-atsubscript𝐿~𝑣𝜔𝑡const𝜔𝑡subscript𝐿𝑣𝜔subscript𝐿𝑣subscript𝑑𝑥subscript𝑖𝑣subscript𝑖𝑣subscript𝑑𝑥(L_{\tilde{v}}\omega)\big{|}_{t=\mathrm{const}}=\frac{\partial\omega}{\partial t% }+L_{v}\omega,\quad L_{v}=d_{x}i_{v}+i_{v}d_{x}.( italic_L start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_v end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_ω ) | start_POSTSUBSCRIPT italic_t = roman_const end_POSTSUBSCRIPT = divide start_ARG ∂ italic_ω end_ARG start_ARG ∂ italic_t end_ARG + italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_ω , italic_L start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT = italic_d start_POSTSUBSCRIPT italic_x end_POSTSUBSCRIPT italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT + italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_v end_POSTSUBSCRIPT italic_d start_POSTSUBSCRIPT italic_x end_POSTSUBSCRIPT . (9)

Здесь |t=const\big{|}_{t=\mathrm{const}}| start_POSTSUBSCRIPT italic_t = roman_const end_POSTSUBSCRIPT обозначает сужение формы из пространства M~~𝑀\tilde{M}over~ start_ARG italic_M end_ARG на гипермногообразие t=const𝑡const{t=\mathrm{const}}italic_t = roman_const.

3.1. Формулы, используемые в гидромеханике и электродинамике

Пусть теперь M𝑀Mitalic_M это 3superscript3\mathbb{R}^{3}blackboard_R start_POSTSUPERSCRIPT 3 end_POSTSUPERSCRIPT со стандартной евклидовой метрикой и положительно ориентированными декартовыми координатами x1,x2,x3superscript𝑥1superscript𝑥2superscript𝑥3x^{1},x^{2},x^{3}italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT , italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT , italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 3 end_POSTSUPERSCRIPT.

Далее в этом разделе d=dx𝑑subscript𝑑𝑥d=d_{x}italic_d = italic_d start_POSTSUBSCRIPT italic_x end_POSTSUBSCRIPT.

Зададим в 3superscript3\mathbb{R}^{3}blackboard_R start_POSTSUPERSCRIPT 3 end_POSTSUPERSCRIPT векторные поля

𝑨(t,x)=(Ai),𝑩(t,x)=(Bi),formulae-sequence𝑨𝑡𝑥subscript𝐴𝑖𝑩𝑡𝑥subscript𝐵𝑖\boldsymbol{A}(t,x)=(A_{i}),\quad\boldsymbol{B}(t,x)=(B_{i}),bold_italic_A ( italic_t , italic_x ) = ( italic_A start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ) , bold_italic_B ( italic_t , italic_x ) = ( italic_B start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ) ,

и пусть f(t,x)𝑓𝑡𝑥f(t,x)italic_f ( italic_t , italic_x ) – функция. Векторным полям и функции соответствуют следующие дифференциальные формы fωf3=fdx1dx2dx3,maps-to𝑓subscriptsuperscript𝜔3𝑓𝑓𝑑superscript𝑥1𝑑superscript𝑥2𝑑superscript𝑥3f\mapsto\omega^{3}_{f}=fdx^{1}\wedge dx^{2}\wedge dx^{3},italic_f ↦ italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 3 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_f end_POSTSUBSCRIPT = italic_f italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT ∧ italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT ∧ italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 3 end_POSTSUPERSCRIPT ,

𝑨ω𝑨1=Aidxi,𝑨ω𝑨2=A1dx2dx3+A2dx3dx1+A3dx1dx2.formulae-sequencemaps-to𝑨subscriptsuperscript𝜔1𝑨subscript𝐴𝑖𝑑superscript𝑥𝑖maps-to𝑨subscriptsuperscript𝜔2𝑨subscript𝐴1𝑑superscript𝑥2𝑑superscript𝑥3subscript𝐴2𝑑superscript𝑥3𝑑superscript𝑥1subscript𝐴3𝑑superscript𝑥1𝑑superscript𝑥2\boldsymbol{A}\mapsto\omega^{1}_{\boldsymbol{A}}=A_{i}dx^{i},\quad\boldsymbol{% A}\mapsto\omega^{2}_{\boldsymbol{A}}=A_{1}dx^{2}\wedge dx^{3}+A_{2}dx^{3}% \wedge dx^{1}+A_{3}dx^{1}\wedge dx^{2}.bold_italic_A ↦ italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT = italic_A start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT , bold_italic_A ↦ italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT = italic_A start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT ∧ italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 3 end_POSTSUPERSCRIPT + italic_A start_POSTSUBSCRIPT 2 end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 3 end_POSTSUPERSCRIPT ∧ italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT + italic_A start_POSTSUBSCRIPT 3 end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT ∧ italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT .

Эти соответствия носят инвариантный (псевдотензорный) характер и могут быть выражены в терминах операции "звездочка Ходжа".

Верны равенства dω𝑨1=ωrot𝑨2,dω𝑨2=ωdiv𝑨3,formulae-sequence𝑑subscriptsuperscript𝜔1𝑨subscriptsuperscript𝜔2rot𝑨𝑑subscriptsuperscript𝜔2𝑨subscriptsuperscript𝜔3div𝑨d\omega^{1}_{\boldsymbol{A}}=\omega^{2}_{\mathrm{rot}\,\boldsymbol{A}},\quad d% \omega^{2}_{\boldsymbol{A}}=\omega^{3}_{\mathrm{div}\,\boldsymbol{A}},italic_d italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT = italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT roman_rot bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT , italic_d italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT = italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 3 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT roman_div bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT ,

i𝑩ω𝑨1=(𝑨,𝑩),i𝑩ω𝑨2=ω𝑨×𝑩1,i𝑩ωf3=fω𝑩2.formulae-sequencesubscript𝑖𝑩subscriptsuperscript𝜔1𝑨𝑨𝑩formulae-sequencesubscript𝑖𝑩subscriptsuperscript𝜔2𝑨subscriptsuperscript𝜔1𝑨𝑩subscript𝑖𝑩subscriptsuperscript𝜔3𝑓𝑓subscriptsuperscript𝜔2𝑩i_{\boldsymbol{B}}\omega^{1}_{\boldsymbol{A}}=(\boldsymbol{A},\boldsymbol{B}),% \quad i_{\boldsymbol{B}}\omega^{2}_{\boldsymbol{A}}=\omega^{1}_{\boldsymbol{A}% \times\boldsymbol{B}},\quad i_{\boldsymbol{B}}\omega^{3}_{f}=f\omega^{2}_{% \boldsymbol{B}}.italic_i start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_B end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT = ( bold_italic_A , bold_italic_B ) , italic_i start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_B end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT = italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A × bold_italic_B end_POSTSUBSCRIPT , italic_i start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_B end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 3 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_f end_POSTSUBSCRIPT = italic_f italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_B end_POSTSUBSCRIPT .

Из написанных формул и формул (4), (9) вытекает следующая теорема.

4.

Верны формулы

(Lv~ω𝑨1)|t=constevaluated-atsubscript𝐿~𝑣subscriptsuperscript𝜔1𝑨𝑡const\displaystyle(L_{\tilde{v}}\omega^{1}_{\boldsymbol{A}})\big{|}_{t=\mathrm{% const}}( italic_L start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_v end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT ) | start_POSTSUBSCRIPT italic_t = roman_const end_POSTSUBSCRIPT =ω𝑨t+(rot𝑨)×v1+d(v,𝑨),absentsubscriptsuperscript𝜔1𝑨𝑡rot𝑨𝑣𝑑𝑣𝑨\displaystyle=\omega^{1}_{\frac{\partial\boldsymbol{A}}{\partial t}+(\mathrm{% rot}\,\boldsymbol{A})\times v}+d(v,\boldsymbol{A}),= italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT divide start_ARG ∂ bold_italic_A end_ARG start_ARG ∂ italic_t end_ARG + ( roman_rot bold_italic_A ) × italic_v end_POSTSUBSCRIPT + italic_d ( italic_v , bold_italic_A ) ,
(Lv~ω𝑨2)|t=constevaluated-atsubscript𝐿~𝑣subscriptsuperscript𝜔2𝑨𝑡const\displaystyle(L_{\tilde{v}}\omega^{2}_{\boldsymbol{A}})\big{|}_{t=\mathrm{% const}}( italic_L start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_v end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT ) | start_POSTSUBSCRIPT italic_t = roman_const end_POSTSUBSCRIPT =ω𝑨t+rot(𝑨×v)+vdiv𝑨2,absentsubscriptsuperscript𝜔2𝑨𝑡rot𝑨𝑣𝑣div𝑨\displaystyle=\omega^{2}_{\frac{\partial\boldsymbol{A}}{\partial t}+\mathrm{% rot}\,(\boldsymbol{A}\times v)+v\,\mathrm{div}\,\boldsymbol{A}},= italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT divide start_ARG ∂ bold_italic_A end_ARG start_ARG ∂ italic_t end_ARG + roman_rot ( bold_italic_A × italic_v ) + italic_v roman_div bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT ,
(Lv~ωf3)|t=constevaluated-atsubscript𝐿~𝑣subscriptsuperscript𝜔3𝑓𝑡const\displaystyle(L_{\tilde{v}}\omega^{3}_{f})\big{|}_{t=\mathrm{const}}( italic_L start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_v end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 3 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_f end_POSTSUBSCRIPT ) | start_POSTSUBSCRIPT italic_t = roman_const end_POSTSUBSCRIPT =ωft+div(fv)3.absentsubscriptsuperscript𝜔3𝑓𝑡div𝑓𝑣\displaystyle=\omega^{3}_{\frac{\partial f}{\partial t}+\mathrm{div}\,(fv)}.= italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 3 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT divide start_ARG ∂ italic_f end_ARG start_ARG ∂ italic_t end_ARG + roman_div ( italic_f italic_v ) end_POSTSUBSCRIPT .
5.

Пусть

γ,Σ,D3𝛾Σ𝐷superscript3\gamma,\Sigma,D\subset\mathbb{R}^{3}italic_γ , roman_Σ , italic_D ⊂ blackboard_R start_POSTSUPERSCRIPT 3 end_POSTSUPERSCRIPT

– замкнутая кривая, ограниченная двумерная поверхность, ограниченная область соответственно. Тогда

1) если

𝑨t+(rot𝑨)×v=0,𝑨𝑡rot𝑨𝑣0\frac{\partial\boldsymbol{A}}{\partial t}+(\mathrm{rot}\,\boldsymbol{A})\times v% =0,divide start_ARG ∂ bold_italic_A end_ARG start_ARG ∂ italic_t end_ARG + ( roman_rot bold_italic_A ) × italic_v = 0 ,

то

Gt0t(γ)ω𝑨(t,)1=γω𝑨(t0,)1;subscriptsuperscriptsubscript𝐺subscript𝑡0𝑡𝛾subscriptsuperscript𝜔1𝑨𝑡subscript𝛾subscriptsuperscript𝜔1𝑨subscript𝑡0\int_{G_{t_{0}}^{t}(\gamma)}\omega^{1}_{\boldsymbol{A}(t,\cdot)}=\int_{\gamma}% \omega^{1}_{\boldsymbol{A}(t_{0},\cdot)};∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_G start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_γ ) end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A ( italic_t , ⋅ ) end_POSTSUBSCRIPT = ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_γ end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A ( italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT , ⋅ ) end_POSTSUBSCRIPT ;

2) если

𝑨t+rot(𝑨×v)+vdiv𝑨=0,𝑨𝑡rot𝑨𝑣𝑣div𝑨0\frac{\partial\boldsymbol{A}}{\partial t}+\mathrm{rot}\,(\boldsymbol{A}\times v% )+v\,\mathrm{div}\,\boldsymbol{A}=0,divide start_ARG ∂ bold_italic_A end_ARG start_ARG ∂ italic_t end_ARG + roman_rot ( bold_italic_A × italic_v ) + italic_v roman_div bold_italic_A = 0 , (10)

то

Gt0t(Σ)ω𝑨(t,)2=Σω𝑨(t0,)2;subscriptsuperscriptsubscript𝐺subscript𝑡0𝑡Σsubscriptsuperscript𝜔2𝑨𝑡subscriptΣsubscriptsuperscript𝜔2𝑨subscript𝑡0\int_{G_{t_{0}}^{t}(\Sigma)}\omega^{2}_{\boldsymbol{A}(t,\cdot)}=\int_{\Sigma}% \omega^{2}_{\boldsymbol{A}(t_{0},\cdot)};∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_G start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( roman_Σ ) end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A ( italic_t , ⋅ ) end_POSTSUBSCRIPT = ∫ start_POSTSUBSCRIPT roman_Σ end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A ( italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT , ⋅ ) end_POSTSUBSCRIPT ;

3) если

ft+div(fv)=0,𝑓𝑡div𝑓𝑣0\frac{\partial f}{\partial t}+\mathrm{div}\,(fv)=0,divide start_ARG ∂ italic_f end_ARG start_ARG ∂ italic_t end_ARG + roman_div ( italic_f italic_v ) = 0 ,

то

Gt0t(D)ωf(t,)3=Dωf(t0,)3.subscriptsuperscriptsubscript𝐺subscript𝑡0𝑡𝐷subscriptsuperscript𝜔3𝑓𝑡subscript𝐷subscriptsuperscript𝜔3𝑓subscript𝑡0\int_{G_{t_{0}}^{t}(D)}\omega^{3}_{f(t,\cdot)}=\int_{D}\omega^{3}_{f(t_{0},% \cdot)}.∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_G start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_D ) end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 3 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_f ( italic_t , ⋅ ) end_POSTSUBSCRIPT = ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_D end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 3 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_f ( italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT , ⋅ ) end_POSTSUBSCRIPT .

Докажем пункт 1) теоремы 5. Положим Γt0={t0}×γM~.subscriptΓsubscript𝑡0subscript𝑡0𝛾~𝑀\Gamma_{t_{0}}=\{t_{0}\}\times\gamma\subset\tilde{M}.roman_Γ start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT = { italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT } × italic_γ ⊂ over~ start_ARG italic_M end_ARG .

По формуле (7) получаем

ddτgτ(Γt0)ω𝑨1=gτ(Γt0)Lv~ω𝑨1.𝑑𝑑𝜏subscriptsuperscript𝑔𝜏subscriptΓsubscript𝑡0subscriptsuperscript𝜔1𝑨subscriptsuperscript𝑔𝜏subscriptΓsubscript𝑡0subscript𝐿~𝑣subscriptsuperscript𝜔1𝑨\frac{d}{d\tau}\int_{g^{\tau}(\Gamma_{t_{0}})}\omega^{1}_{\boldsymbol{A}}=\int% _{g^{\tau}(\Gamma_{t_{0}})}L_{\tilde{v}}\omega^{1}_{\boldsymbol{A}}.divide start_ARG italic_d end_ARG start_ARG italic_d italic_τ end_ARG ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT ( roman_Γ start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ) end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT = ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT ( roman_Γ start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ) end_POSTSUBSCRIPT italic_L start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_v end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT .

При этом gτ(Γt0)={t0+τ}×Gt0t0+τ(γ).superscript𝑔𝜏subscriptΓsubscript𝑡0subscript𝑡0𝜏superscriptsubscript𝐺subscript𝑡0subscript𝑡0𝜏𝛾g^{\tau}(\Gamma_{t_{0}})=\{t_{0}+\tau\}\times G_{t_{0}}^{t_{0}+\tau}(\gamma).italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT ( roman_Γ start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ) = { italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ } × italic_G start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT start_POSTSUPERSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_γ ) .

C учетом теоремы 4 получаем

gτ(Γt0)Lv~ω𝑨1=Gt0t0+τ(γ)(Lv~ω𝑨1)|t=t0+τ=Gt0t0+τ(γ)d(𝑨,v)|t=t0+τ.subscriptsuperscript𝑔𝜏subscriptΓsubscript𝑡0subscript𝐿~𝑣subscriptsuperscript𝜔1𝑨evaluated-atsubscriptsuperscriptsubscript𝐺subscript𝑡0subscript𝑡0𝜏𝛾subscript𝐿~𝑣subscriptsuperscript𝜔1𝑨𝑡subscript𝑡0𝜏evaluated-atsubscriptsuperscriptsubscript𝐺subscript𝑡0subscript𝑡0𝜏𝛾𝑑𝑨𝑣𝑡subscript𝑡0𝜏\int_{g^{\tau}(\Gamma_{t_{0}})}L_{\tilde{v}}\omega^{1}_{\boldsymbol{A}}=\int_{% G_{t_{0}}^{t_{0}+\tau}(\gamma)}\big{(}L_{\tilde{v}}\omega^{1}_{\boldsymbol{A}}% \big{)}\big{|}_{t=t_{0}+\tau}=\int_{G_{t_{0}}^{t_{0}+\tau}(\gamma)}d(% \boldsymbol{A},v)\big{|}_{t=t_{0}+\tau}.∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT ( roman_Γ start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ) end_POSTSUBSCRIPT italic_L start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_v end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT = ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_G start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT start_POSTSUPERSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_γ ) end_POSTSUBSCRIPT ( italic_L start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_v end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT ) | start_POSTSUBSCRIPT italic_t = italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ end_POSTSUBSCRIPT = ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_G start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT start_POSTSUPERSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_γ ) end_POSTSUBSCRIPT italic_d ( bold_italic_A , italic_v ) | start_POSTSUBSCRIPT italic_t = italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ end_POSTSUBSCRIPT .

Последний интеграл равен нулю потому, что Gt0t0+τ(γ)superscriptsubscript𝐺subscript𝑡0subscript𝑡0𝜏𝛾G_{t_{0}}^{t_{0}+\tau}(\gamma)italic_G start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT start_POSTSUPERSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_γ ) – замкнутая кривая.

Таким образом,

gτ(Γt0)ω𝑨1=Gt0t0+τ(γ)ω𝑨1|t=t0+τ,subscriptsuperscript𝑔𝜏subscriptΓsubscript𝑡0subscriptsuperscript𝜔1𝑨evaluated-atsubscriptsuperscriptsubscript𝐺subscript𝑡0subscript𝑡0𝜏𝛾subscriptsuperscript𝜔1𝑨𝑡subscript𝑡0𝜏\int_{g^{\tau}(\Gamma_{t_{0}})}\omega^{1}_{\boldsymbol{A}}=\int_{G_{t_{0}}^{t_% {0}+\tau}(\gamma)}\omega^{1}_{\boldsymbol{A}}\big{|}_{t=t_{0}+\tau},∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT ( roman_Γ start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ) end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT = ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_G start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT start_POSTSUPERSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_γ ) end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT | start_POSTSUBSCRIPT italic_t = italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ end_POSTSUBSCRIPT ,

Причем интеграл слева не зависит от τ.𝜏\tau.italic_τ . Значит, интеграл справа тоже не зависит от τ::𝜏absent\tau:italic_τ :

Gt0t0+τ(γ)ω𝑨1|t=t0+τ=Gt0t0(γ)ω𝑨1|t=t0=γω𝑨1|t=t0.evaluated-atsubscriptsuperscriptsubscript𝐺subscript𝑡0subscript𝑡0𝜏𝛾subscriptsuperscript𝜔1𝑨𝑡subscript𝑡0𝜏evaluated-atsubscriptsuperscriptsubscript𝐺subscript𝑡0subscript𝑡0𝛾subscriptsuperscript𝜔1𝑨𝑡subscript𝑡0evaluated-atsubscript𝛾subscriptsuperscript𝜔1𝑨𝑡subscript𝑡0\int_{G_{t_{0}}^{t_{0}+\tau}(\gamma)}\omega^{1}_{\boldsymbol{A}}\big{|}_{t=t_{% 0}+\tau}=\int_{G_{t_{0}}^{t_{0}}(\gamma)}\omega^{1}_{\boldsymbol{A}}\big{|}_{t% =t_{0}}=\int_{\gamma}\omega^{1}_{\boldsymbol{A}}\big{|}_{t=t_{0}}.∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_G start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT start_POSTSUPERSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_γ ) end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT | start_POSTSUBSCRIPT italic_t = italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ end_POSTSUBSCRIPT = ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_G start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT start_POSTSUPERSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_γ ) end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT | start_POSTSUBSCRIPT italic_t = italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT = ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_γ end_POSTSUBSCRIPT italic_ω start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT bold_italic_A end_POSTSUBSCRIPT | start_POSTSUBSCRIPT italic_t = italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT .
3.

Докажите равенство

rot(𝒂×𝒃)=[𝒂,𝒃]+𝒂div𝒃𝒃div𝒂.rot𝒂𝒃𝒂𝒃𝒂div𝒃𝒃div𝒂\mathrm{rot}\,(\boldsymbol{a}\times\boldsymbol{b})=[\boldsymbol{a},\boldsymbol% {b}]+\boldsymbol{a}\,\mathrm{div}\,\boldsymbol{b}-\boldsymbol{b}\,\mathrm{div}% \,\boldsymbol{a}.roman_rot ( bold_italic_a × bold_italic_b ) = [ bold_italic_a , bold_italic_b ] + bold_italic_a roman_div bold_italic_b - bold_italic_b roman_div bold_italic_a .

Квадратными скобками обозначен коммутатор векторных полей:

[𝒂,𝒃]=𝒂x𝒃𝒃x𝒂.𝒂𝒃𝒂𝑥𝒃𝒃𝑥𝒂[\boldsymbol{a},\boldsymbol{b}]=\frac{\partial\boldsymbol{a}}{\partial x}% \boldsymbol{b}-\frac{\partial\boldsymbol{b}}{\partial x}\boldsymbol{a}.[ bold_italic_a , bold_italic_b ] = divide start_ARG ∂ bold_italic_a end_ARG start_ARG ∂ italic_x end_ARG bold_italic_b - divide start_ARG ∂ bold_italic_b end_ARG start_ARG ∂ italic_x end_ARG bold_italic_a .

Пусть v(t,x)𝑣𝑡𝑥v(t,x)italic_v ( italic_t , italic_x ) – векторное поле скоростей идеальной жидкости, которая находится под действием потенциальных массовых сил и у которой плотность является функцией давления.

Можно показать [4], что в этих предположениях верно уравнение (10) в котором 𝑨=rotv.𝑨rot𝑣\boldsymbol{A}=\mathrm{rot}\,v.bold_italic_A = roman_rot italic_v .

Знаменитые теоремы Гельмгольца о вихрях являются следствием теорем 4, 5.

4. Интегральные инварианты уравнений Гамильтона

Рассмотрим систему уравнений Гамильтона

x˙i=Hpi,p˙i=Hxiformulae-sequencesuperscript˙𝑥𝑖𝐻subscript𝑝𝑖subscript˙𝑝𝑖𝐻superscript𝑥𝑖\dot{x}^{i}=\frac{\partial H}{\partial p_{i}},\quad\dot{p}_{i}=-\frac{\partial H% }{\partial x^{i}}over˙ start_ARG italic_x end_ARG start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT = divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT end_ARG , over˙ start_ARG italic_p end_ARG start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT = - divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG (11)

на симплектическом многообразии N𝑁Nitalic_N с каноническими локальными координатами

z=(x1,,xm,p1,,pm),H=H(t,x,p),tI=(t1,t2)formulae-sequence𝑧superscript𝑥1superscript𝑥𝑚subscript𝑝1subscript𝑝𝑚formulae-sequence𝐻𝐻𝑡𝑥𝑝𝑡𝐼subscript𝑡1subscript𝑡2z=(x^{1},\ldots,x^{m},p_{1},\ldots,p_{m}),\quad H=H(t,x,p),\quad t\in I=(t_{1}% ,t_{2})italic_z = ( italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT , … , italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_m end_POSTSUPERSCRIPT , italic_p start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT , … , italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_m end_POSTSUBSCRIPT ) , italic_H = italic_H ( italic_t , italic_x , italic_p ) , italic_t ∈ italic_I = ( italic_t start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT , italic_t start_POSTSUBSCRIPT 2 end_POSTSUBSCRIPT )

и симплектической формой

β=dpidxi.𝛽𝑑subscript𝑝𝑖𝑑superscript𝑥𝑖\beta=dp_{i}\wedge dx^{i}.italic_β = italic_d italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ∧ italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT .

Через w𝑤witalic_w обозначим векторное поле этой системы:

w(t,z)=(Hp1,,Hpm,Hx1,,Hxm).𝑤𝑡𝑧𝐻subscript𝑝1𝐻subscript𝑝𝑚𝐻superscript𝑥1𝐻superscript𝑥𝑚w(t,z)=\Big{(}\frac{\partial H}{\partial p_{1}},\ldots,\frac{\partial H}{% \partial p_{m}},-\frac{\partial H}{\partial x^{1}},\ldots,-\frac{\partial H}{% \partial x^{m}}\Big{)}.italic_w ( italic_t , italic_z ) = ( divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_p start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT end_ARG , … , divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_m end_POSTSUBSCRIPT end_ARG , - divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG , … , - divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_m end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG ) .

Наряду с системой (11) удобно изучать ее автономизированную версию

dtdτ=1,dxidτ=Hpi,dpidτ=Hxiformulae-sequence𝑑𝑡𝑑𝜏1formulae-sequence𝑑superscript𝑥𝑖𝑑𝜏𝐻subscript𝑝𝑖𝑑subscript𝑝𝑖𝑑𝜏𝐻superscript𝑥𝑖\frac{dt}{d\tau}=1,\quad\frac{dx^{i}}{d\tau}=\frac{\partial H}{\partial p_{i}}% ,\quad\frac{dp_{i}}{d\tau}=-\frac{\partial H}{\partial x^{i}}divide start_ARG italic_d italic_t end_ARG start_ARG italic_d italic_τ end_ARG = 1 , divide start_ARG italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG start_ARG italic_d italic_τ end_ARG = divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT end_ARG , divide start_ARG italic_d italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT end_ARG start_ARG italic_d italic_τ end_ARG = - divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG (12)

c векторным полем

w~(t,z)=(1,Hp1,,Hpm,Hx1,,Hxm).~𝑤𝑡𝑧1𝐻subscript𝑝1𝐻subscript𝑝𝑚𝐻superscript𝑥1𝐻superscript𝑥𝑚\tilde{w}(t,z)=\Big{(}1,\frac{\partial H}{\partial p_{1}},\ldots,\frac{% \partial H}{\partial p_{m}},-\frac{\partial H}{\partial x^{1}},\ldots,-\frac{% \partial H}{\partial x^{m}}\Big{)}.over~ start_ARG italic_w end_ARG ( italic_t , italic_z ) = ( 1 , divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_p start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT end_ARG , … , divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_m end_POSTSUBSCRIPT end_ARG , - divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG , … , - divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_m end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG ) .

Фазовым пространством N~~𝑁\tilde{N}over~ start_ARG italic_N end_ARG системы (12) является расширенное фазовое пространство системы (11):

(t,z)N~=I×N.𝑡𝑧~𝑁𝐼𝑁(t,z)\in\tilde{N}=I\times N.( italic_t , italic_z ) ∈ over~ start_ARG italic_N end_ARG = italic_I × italic_N .

Пусть gτ:N~N~:superscript𝑔𝜏~𝑁~𝑁g^{\tau}:\tilde{N}\to\tilde{N}italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT : over~ start_ARG italic_N end_ARG → over~ start_ARG italic_N end_ARG – поток системы (12). Через Gt0t:NN:superscriptsubscript𝐺subscript𝑡0𝑡𝑁𝑁G_{t_{0}}^{t}:N\to Nitalic_G start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT : italic_N → italic_N обозначим сдвиг вдоль решений системы (11):

dGt0t(z)dt=w(t,Gt0t(z)),Gt0t0(z)=z,Gt1tGt0t1=Gt0t.formulae-sequence𝑑subscriptsuperscript𝐺𝑡subscript𝑡0𝑧𝑑𝑡𝑤𝑡subscriptsuperscript𝐺𝑡subscript𝑡0𝑧formulae-sequencesubscriptsuperscript𝐺subscript𝑡0subscript𝑡0𝑧𝑧superscriptsubscript𝐺subscript𝑡1𝑡superscriptsubscript𝐺subscript𝑡0subscript𝑡1superscriptsubscript𝐺subscript𝑡0𝑡\frac{dG^{t}_{t_{0}}(z)}{dt}=w(t,G^{t}_{t_{0}}(z)),\quad G^{t_{0}}_{t_{0}}(z)=% z,\quad G_{t_{1}}^{t}\circ G_{t_{0}}^{t_{1}}=G_{t_{0}}^{t}.divide start_ARG italic_d italic_G start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ( italic_z ) end_ARG start_ARG italic_d italic_t end_ARG = italic_w ( italic_t , italic_G start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ( italic_z ) ) , italic_G start_POSTSUPERSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ( italic_z ) = italic_z , italic_G start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ∘ italic_G start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT start_POSTSUPERSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUPERSCRIPT = italic_G start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT .
4.

Докажите равенство

gτ((t0,z))=(t0+τ,Gt0t0+τ(z)).superscript𝑔𝜏subscript𝑡0𝑧subscript𝑡0𝜏subscriptsuperscript𝐺subscript𝑡0𝜏subscript𝑡0𝑧g^{\tau}\big{(}(t_{0},z)\big{)}=\big{(}t_{0}+\tau,G^{t_{0}+\tau}_{t_{0}}(z)% \big{)}.italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT ( ( italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT , italic_z ) ) = ( italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ , italic_G start_POSTSUPERSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ( italic_z ) ) .

Введем дифференциальную форму в пространстве N~~𝑁\tilde{N}over~ start_ARG italic_N end_ARG

α=pidxiHdt.𝛼subscript𝑝𝑖𝑑superscript𝑥𝑖𝐻𝑑𝑡\alpha=p_{i}dx^{i}-Hdt.italic_α = italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT - italic_H italic_d italic_t .
6.

Верна формула iw~dα=0subscript𝑖~𝑤𝑑𝛼0i_{\tilde{w}}d\alpha=0italic_i start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_w end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_α = 0.

Обратно: если некоторое векторное поле f(t,z)𝑓𝑡𝑧f(t,z)italic_f ( italic_t , italic_z ) удовлетворяет равенству ifdα=0subscript𝑖𝑓𝑑𝛼0i_{f}d\alpha=0italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_f end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_α = 0, то f=λ(t,z)w~𝑓𝜆𝑡𝑧~𝑤f=\lambda(t,z)\tilde{w}italic_f = italic_λ ( italic_t , italic_z ) over~ start_ARG italic_w end_ARG.

Доказательство

Представим dα𝑑𝛼d\alphaitalic_d italic_α в виде

dα=dpidxidHdt=πiχi,𝑑𝛼𝑑subscript𝑝𝑖𝑑superscript𝑥𝑖𝑑𝐻𝑑𝑡subscript𝜋𝑖superscript𝜒𝑖d\alpha=dp_{i}\wedge dx^{i}-dH\wedge dt=\pi_{i}\wedge\chi^{i},italic_d italic_α = italic_d italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ∧ italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT - italic_d italic_H ∧ italic_d italic_t = italic_π start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ∧ italic_χ start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT ,

где

πi=dpi+Hxidt,χi=dxiHpidt.formulae-sequencesubscript𝜋𝑖𝑑subscript𝑝𝑖𝐻superscript𝑥𝑖𝑑𝑡superscript𝜒𝑖𝑑superscript𝑥𝑖𝐻subscript𝑝𝑖𝑑𝑡\pi_{i}=dp_{i}+\frac{\partial H}{\partial x^{i}}dt,\quad\chi^{i}=dx^{i}-\frac{% \partial H}{\partial p_{i}}dt.italic_π start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT = italic_d italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT + divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG italic_d italic_t , italic_χ start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT = italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT - divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT end_ARG italic_d italic_t .

Значение dα𝑑𝛼d\alphaitalic_d italic_α на векторах ξ,η𝜉𝜂\xi,\etaitalic_ξ , italic_η находится по формуле

dα(ξ,η)=πi(ξ)χi(η)πi(η)χi(ξ).𝑑𝛼𝜉𝜂subscript𝜋𝑖𝜉superscript𝜒𝑖𝜂subscript𝜋𝑖𝜂superscript𝜒𝑖𝜉d\alpha(\xi,\eta)=\pi_{i}(\xi)\chi^{i}(\eta)-\pi_{i}(\eta)\chi^{i}(\xi).italic_d italic_α ( italic_ξ , italic_η ) = italic_π start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ( italic_ξ ) italic_χ start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_η ) - italic_π start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ( italic_η ) italic_χ start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_ξ ) .

Поскольку

χi(w~)=πi(w~)=0,superscript𝜒𝑖~𝑤subscript𝜋𝑖~𝑤0\chi^{i}(\tilde{w})=\pi_{i}(\tilde{w})=0,italic_χ start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT ( over~ start_ARG italic_w end_ARG ) = italic_π start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ( over~ start_ARG italic_w end_ARG ) = 0 ,

будет

iw~dα=πi(w~)χi()πi()χi(w~)=0,subscript𝑖~𝑤𝑑𝛼subscript𝜋𝑖~𝑤superscript𝜒𝑖subscript𝜋𝑖superscript𝜒𝑖~𝑤0i_{\tilde{w}}d\alpha=\pi_{i}(\tilde{w})\chi^{i}(\cdot)-\pi_{i}(\cdot)\chi^{i}(% \tilde{w})=0,italic_i start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_w end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_α = italic_π start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ( over~ start_ARG italic_w end_ARG ) italic_χ start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT ( ⋅ ) - italic_π start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ( ⋅ ) italic_χ start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT ( over~ start_ARG italic_w end_ARG ) = 0 ,

и первая часть теоремы доказана.

Докажем вторую часть:

ifdα=πi(f)χi()πi()χi(f)=0.subscript𝑖𝑓𝑑𝛼subscript𝜋𝑖𝑓superscript𝜒𝑖subscript𝜋𝑖superscript𝜒𝑖𝑓0i_{f}d\alpha=\pi_{i}(f)\chi^{i}(\cdot)-\pi_{i}(\cdot)\chi^{i}(f)=0.italic_i start_POSTSUBSCRIPT italic_f end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_α = italic_π start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ( italic_f ) italic_χ start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT ( ⋅ ) - italic_π start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ( ⋅ ) italic_χ start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_f ) = 0 .

Т. к. формы πi,χi,i=1,,mformulae-sequencesubscript𝜋𝑖superscript𝜒𝑖𝑖1𝑚\pi_{i},\chi^{i},\quad i=1,\ldots,mitalic_π start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT , italic_χ start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT , italic_i = 1 , … , italic_m линейно независимы, мы получаем, что

χi(f)=πi(f)=0.superscript𝜒𝑖𝑓subscript𝜋𝑖𝑓0\chi^{i}(f)=\pi_{i}(f)=0.italic_χ start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_f ) = italic_π start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ( italic_f ) = 0 .

Откуда, полагая f=(λ,X,P),𝑓𝜆𝑋𝑃f=(\lambda,X,P),italic_f = ( italic_λ , italic_X , italic_P ) , находим

P+Hxλ=0,XHpλ=0.formulae-sequence𝑃𝐻𝑥𝜆0𝑋𝐻𝑝𝜆0P+\frac{\partial H}{\partial x}\lambda=0,\quad X-\frac{\partial H}{\partial p}% \lambda=0.italic_P + divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_x end_ARG italic_λ = 0 , italic_X - divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_p end_ARG italic_λ = 0 .

Что и завершает доказательство.

ЧТД

7.

Форма α𝛼\alphaitalic_α является относительным интегральным инвариантом (Пуанкаре-Картана) системы (12):

Lw~α=d,=piHpiH.formulae-sequencesubscript𝐿~𝑤𝛼𝑑subscript𝑝𝑖𝐻subscript𝑝𝑖𝐻L_{\tilde{w}}\alpha=d\mathscr{F},\quad\mathscr{F}=p_{i}\frac{\partial H}{% \partial p_{i}}-H.italic_L start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_w end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_α = italic_d script_F , script_F = italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT end_ARG - italic_H . (13)

Доказательство

Эта теорема доказывается прямым вычислением с помощью формулы (3). Но удобней использовать формулу гомотопии:

Lw~α=diw~α+iw~dα,diw~α=d.formulae-sequencesubscript𝐿~𝑤𝛼𝑑subscript𝑖~𝑤𝛼subscript𝑖~𝑤𝑑𝛼𝑑subscript𝑖~𝑤𝛼𝑑L_{\tilde{w}}\alpha=di_{\tilde{w}}\alpha+i_{\tilde{w}}d\alpha,\quad di_{\tilde% {w}}\alpha=d\mathscr{F}.italic_L start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_w end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_α = italic_d italic_i start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_w end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_α + italic_i start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_w end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_α , italic_d italic_i start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_w end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_α = italic_d script_F .

ЧТД

Если функция Гамильтона H𝐻Hitalic_H допускает преобразование Лежандра по импульсам, то \mathscr{F}script_F – это лагранжиан соответствующей системы уравнений Лагранжа.

8.

Пусть γN~𝛾~𝑁\gamma\subset\tilde{N}italic_γ ⊂ over~ start_ARG italic_N end_ARG – гладкая замкнутая кривая. Тогда интеграл

gτ(γ)αsubscriptsuperscript𝑔𝜏𝛾𝛼\int_{g^{\tau}(\gamma)}\alpha∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_γ ) end_POSTSUBSCRIPT italic_α

не зависит от τ𝜏\tauitalic_τ.

Эта теорема является следствием теоремы 3.

ЧТД

Из теоремы 7 и формулы (5) следует, что форма dα𝑑𝛼d\alphaitalic_d italic_α является абсолютным интегральным инвариантом: Lw~dα=0.subscript𝐿~𝑤𝑑𝛼0L_{\tilde{w}}d\alpha=0.italic_L start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_w end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_α = 0 .

9.

Пусть SN~𝑆~𝑁S\subset\tilde{N}italic_S ⊂ over~ start_ARG italic_N end_ARG – относительно компактное гладкое двумерное подмногообразие. Тогда интеграл

gτ(S)𝑑αsubscriptsuperscript𝑔𝜏𝑆differential-d𝛼\int_{g^{\tau}(S)}d\alpha∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_S ) end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_α

не зависит от τ.𝜏\tau.italic_τ .

Эта теорема является следствием теоремы 2.

10.

Пусть ΣNΣ𝑁\Sigma\subset Nroman_Σ ⊂ italic_N – относительно компактное гладкое двумерное подмногообразие. Тогда интеграл

Gt0t(Σ)βsubscriptsubscriptsuperscript𝐺𝑡subscript𝑡0Σ𝛽\int_{G^{t}_{t_{0}}(\Sigma)}\beta∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_G start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ( roman_Σ ) end_POSTSUBSCRIPT italic_β

не зависит от t,t0𝑡subscript𝑡0t,t_{0}italic_t , italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT.

Доказательство. Введем многообразие

Wt0={t0}×NN~,subscript𝑊subscript𝑡0subscript𝑡0𝑁~𝑁W_{t_{0}}=\{t_{0}\}\times N\subset\tilde{N},italic_W start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT = { italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT } × italic_N ⊂ over~ start_ARG italic_N end_ARG ,

и относительно компактное гладкое двумерное подмногообразие Γt0={t0}×ΣWt0subscriptΓsubscript𝑡0subscript𝑡0Σsubscript𝑊subscript𝑡0\Gamma_{t_{0}}=\{t_{0}\}\times\Sigma\subset W_{t_{0}}roman_Γ start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT = { italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT } × roman_Σ ⊂ italic_W start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT. Отметим, что

(dα)|Wt=d(α|Wt)=dpidxi=β,evaluated-at𝑑𝛼subscript𝑊𝑡𝑑evaluated-at𝛼subscript𝑊𝑡𝑑subscript𝑝𝑖𝑑superscript𝑥𝑖𝛽(d\alpha)\big{|}_{W_{t}}=d(\alpha\big{|}_{W_{t}})=dp_{i}\wedge dx^{i}=\beta,( italic_d italic_α ) | start_POSTSUBSCRIPT italic_W start_POSTSUBSCRIPT italic_t end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT = italic_d ( italic_α | start_POSTSUBSCRIPT italic_W start_POSTSUBSCRIPT italic_t end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ) = italic_d italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ∧ italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT = italic_β ,

и

gτ(Γt0)={t0+τ}×Gt0t0+τ(Σ)Wt0+τ.superscript𝑔𝜏subscriptΓsubscript𝑡0subscript𝑡0𝜏subscriptsuperscript𝐺subscript𝑡0𝜏subscript𝑡0Σsubscript𝑊subscript𝑡0𝜏g^{\tau}(\Gamma_{t_{0}})=\{t_{0}+\tau\}\times G^{t_{0}+\tau}_{t_{0}}(\Sigma)% \subset W_{t_{0}+\tau}.italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT ( roman_Γ start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ) = { italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ } × italic_G start_POSTSUPERSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ( roman_Σ ) ⊂ italic_W start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ end_POSTSUBSCRIPT .

Соответственно,

gτ(Γt0)𝑑α=Gt0t0+τ(Σ)β.subscriptsuperscript𝑔𝜏subscriptΓsubscript𝑡0differential-d𝛼subscriptsubscriptsuperscript𝐺subscript𝑡0𝜏subscript𝑡0Σ𝛽\int_{g^{\tau}(\Gamma_{t_{0}})}d\alpha=\int_{G^{t_{0}+\tau}_{t_{0}}(\Sigma)}\beta.∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT ( roman_Γ start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ) end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_α = ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_G start_POSTSUPERSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ( roman_Σ ) end_POSTSUBSCRIPT italic_β .

По теореме 9, интеграл слева не зависит от τ𝜏\tauitalic_τ. Значит, интеграл справа тоже не зависит:

Gt0t0+τ(Σ)β=Gt0t0(Σ)β=Σβ.subscriptsubscriptsuperscript𝐺subscript𝑡0𝜏subscript𝑡0Σ𝛽subscriptsubscriptsuperscript𝐺subscript𝑡0subscript𝑡0Σ𝛽subscriptΣ𝛽\int_{G^{t_{0}+\tau}_{t_{0}}(\Sigma)}\beta=\int_{G^{t_{0}}_{t_{0}}(\Sigma)}% \beta=\int_{\Sigma}\beta.∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_G start_POSTSUPERSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT + italic_τ end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ( roman_Σ ) end_POSTSUBSCRIPT italic_β = ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_G start_POSTSUPERSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ( roman_Σ ) end_POSTSUBSCRIPT italic_β = ∫ start_POSTSUBSCRIPT roman_Σ end_POSTSUBSCRIPT italic_β .

ЧТД

2.

Из теоремы 10 следует, что Gt0tsubscriptsuperscript𝐺𝑡subscript𝑡0G^{t}_{t_{0}}italic_G start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT сохраняет форму β::𝛽absent\beta:italic_β :

(Gt0t)β=β,subscriptsubscriptsuperscript𝐺𝑡subscript𝑡0𝛽𝛽(G^{t}_{t_{0}})_{*}\beta=\beta,( italic_G start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ) start_POSTSUBSCRIPT ∗ end_POSTSUBSCRIPT italic_β = italic_β , (14)

т.е. сдвиг вдоль траекторий гамильтоновой системы является симплектическим отображением.

Из формулы (14) следует, что сдвиг вдоль траекторий системы уравнений Гамильтона сохраняет фазовый объем:

(Gt0t)ϖ=ϖ,ϖ=ββmсомножителей.formulae-sequencesubscriptsubscriptsuperscript𝐺𝑡subscript𝑡0italic-ϖitalic-ϖitalic-ϖsubscript𝛽𝛽𝑚сомножителей(G^{t}_{t_{0}})_{*}\varpi=\varpi,\quad\varpi=\underbrace{\beta\wedge\ldots% \wedge\beta}_{m\,\,\mbox{\T2A\cyrs\T2A\cyro\T2A\cyrm\T2A\cyrn\T2A\cyro% \T2A\cyrzh\T2A\cyri\T2A\cyrt\T2A\cyre\T2A\cyrl\T2A\cyre\T2A\cyrishrt}}.( italic_G start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ) start_POSTSUBSCRIPT ∗ end_POSTSUBSCRIPT italic_ϖ = italic_ϖ , italic_ϖ = under⏟ start_ARG italic_β ∧ … ∧ italic_β end_ARG start_POSTSUBSCRIPT italic_m сомножителей end_POSTSUBSCRIPT .

Рассуждая как в теореме 10, можно показать, что если γN𝛾𝑁\gamma\subset Nitalic_γ ⊂ italic_N – замкнутая кривая, то интеграл

Gt0t(γ)pi𝑑xisubscriptsubscriptsuperscript𝐺𝑡subscript𝑡0𝛾subscript𝑝𝑖differential-dsuperscript𝑥𝑖\int_{G^{t}_{t_{0}}(\gamma)}p_{i}dx^{i}∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_G start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT ( italic_γ ) end_POSTSUBSCRIPT italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT

не зависит от t,t0𝑡subscript𝑡0t,t_{0}italic_t , italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT.

5.

Рассмотрим систему с гамильтонианом

H(t,x,p),x=(x1,,xm),p=(p1,,pm)m,t.formulae-sequence𝐻𝑡𝑥𝑝𝑥superscript𝑥1superscript𝑥𝑚𝑝subscript𝑝1subscript𝑝𝑚superscript𝑚𝑡H(t,x,p),\quad x=(x^{1},\ldots,x^{m}),\quad p=(p_{1},\ldots,p_{m})\in\mathbb{R% }^{m},\quad t\in\mathbb{R}.italic_H ( italic_t , italic_x , italic_p ) , italic_x = ( italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT , … , italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_m end_POSTSUPERSCRIPT ) , italic_p = ( italic_p start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT , … , italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_m end_POSTSUBSCRIPT ) ∈ blackboard_R start_POSTSUPERSCRIPT italic_m end_POSTSUPERSCRIPT , italic_t ∈ blackboard_R .

Гамильтониан однороден по импульсам:

H(t,x,λp)=λH(t,x,p),λ>0.formulae-sequence𝐻𝑡𝑥𝜆𝑝𝜆𝐻𝑡𝑥𝑝for-all𝜆0H(t,x,\lambda p)=\lambda H(t,x,p),\quad\forall\lambda>0.italic_H ( italic_t , italic_x , italic_λ italic_p ) = italic_λ italic_H ( italic_t , italic_x , italic_p ) , ∀ italic_λ > 0 .

Через γM𝛾𝑀\gamma\subset Mitalic_γ ⊂ italic_M обозначим компактный отрезок гладкой кривой. Доказать, что интеграл

Gt0t(γ)pi𝑑xisubscriptsuperscriptsubscript𝐺subscript𝑡0𝑡𝛾subscript𝑝𝑖differential-dsuperscript𝑥𝑖\int_{G_{t_{0}}^{t}(\gamma)}p_{i}dx^{i}∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_G start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_γ ) end_POSTSUBSCRIPT italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT

не зависит от t,t0𝑡subscript𝑡0t,t_{0}italic_t , italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT.

Указание: в силу однородности гамильтониана и по формуле (13), получаем: Lw~α=0subscript𝐿~𝑤𝛼0L_{\tilde{w}}\alpha=0italic_L start_POSTSUBSCRIPT over~ start_ARG italic_w end_ARG end_POSTSUBSCRIPT italic_α = 0. Далее рассуждаем как в доказательстве теоремы 10.

5. Характеристическое свойство уравнения Гамильтона-Якоби

11.

1) Предположим, что функция S=S(t,x)𝑆𝑆𝑡𝑥S=S(t,x)italic_S = italic_S ( italic_t , italic_x ) удовлетворяет уравнению Гамильтона-Якоби:

H(t,x,Sx)+St=0.𝐻𝑡𝑥𝑆𝑥𝑆𝑡0H\Big{(}t,x,\frac{\partial S}{\partial x}\Big{)}+\frac{\partial S}{\partial t}% =0.italic_H ( italic_t , italic_x , divide start_ARG ∂ italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_x end_ARG ) + divide start_ARG ∂ italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_t end_ARG = 0 .

Тогда график

Γ={pi=Sxi(t,x),i=1,,m}Γformulae-sequencesubscript𝑝𝑖𝑆superscript𝑥𝑖𝑡𝑥𝑖1𝑚\Gamma=\Big{\{}p_{i}=\frac{\partial S}{\partial x^{i}}(t,x),\quad i=1,\ldots,m% \Big{\}}roman_Γ = { italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT = divide start_ARG ∂ italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG ( italic_t , italic_x ) , italic_i = 1 , … , italic_m }

является m+1𝑚1m+1italic_m + 1-мерной инвариантной поверхностью уравнений (12) в расширенном фазовом пространстве N~~𝑁\tilde{N}over~ start_ARG italic_N end_ARG. Другими словами, многообразие ΓΓ\Gammaroman_Γ состоит из траекторий системы (12).

2) Обратно, пусть поверхность с графиком

p=Sx,S=S(t,x)formulae-sequence𝑝𝑆𝑥𝑆𝑆𝑡𝑥p=\frac{\partial S}{\partial x},\quad S=S(t,x)italic_p = divide start_ARG ∂ italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_x end_ARG , italic_S = italic_S ( italic_t , italic_x )

инвариантна относительно потока системы (12). Тогда найдется функция времени ψ𝜓\psiitalic_ψ такая, что функция S𝑆Sitalic_S удовлетворяет уравнению

H(t,x,Sx)+St=ψ(t).𝐻𝑡𝑥𝑆𝑥𝑆𝑡𝜓𝑡H\Big{(}t,x,\frac{\partial S}{\partial x}\Big{)}+\frac{\partial S}{\partial t}% =\psi(t).italic_H ( italic_t , italic_x , divide start_ARG ∂ italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_x end_ARG ) + divide start_ARG ∂ italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_t end_ARG = italic_ψ ( italic_t ) .

(Функция S~=Sψ𝑑t~𝑆𝑆𝜓differential-d𝑡\tilde{S}=S-\int\psi dtover~ start_ARG italic_S end_ARG = italic_S - ∫ italic_ψ italic_d italic_t удовлетворяет уравнению Гамильтона-Якоби.)

3) αΓ=dSevaluated-at𝛼Γ𝑑𝑆\alpha\mid_{\Gamma}=dSitalic_α ∣ start_POSTSUBSCRIPT roman_Γ end_POSTSUBSCRIPT = italic_d italic_S.

Последнее утверждение очевидно, докажем 1).

Переменные t,x𝑡𝑥t,xitalic_t , italic_x являются локальными координатами на поверхности ΓΓ\Gammaroman_Γ.

Пусть x(t)𝑥𝑡x(t)italic_x ( italic_t ) – решение системы

x˙i=Hpi(t,x,Sx(t,x)).superscript˙𝑥𝑖𝐻subscript𝑝𝑖𝑡𝑥𝑆𝑥𝑡𝑥\dot{x}^{i}=\frac{\partial H}{\partial p_{i}}\Big{(}t,x,\frac{\partial S}{% \partial x}(t,x)\Big{)}.over˙ start_ARG italic_x end_ARG start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT = divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT end_ARG ( italic_t , italic_x , divide start_ARG ∂ italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_x end_ARG ( italic_t , italic_x ) ) .

Покажем, что

x(t),p(t)=Sx(t,x(t))𝑥𝑡𝑝𝑡𝑆𝑥𝑡𝑥𝑡x(t),\quad p(t)=\frac{\partial S}{\partial x}(t,x(t))italic_x ( italic_t ) , italic_p ( italic_t ) = divide start_ARG ∂ italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_x end_ARG ( italic_t , italic_x ( italic_t ) )

– решение уравнений Гамильтона.

Действительно, введем функцию

F(t,x)=H(t,x,Sx).𝐹𝑡𝑥𝐻𝑡𝑥𝑆𝑥F(t,x)=H\Big{(}t,x,\frac{\partial S}{\partial x}\Big{)}.italic_F ( italic_t , italic_x ) = italic_H ( italic_t , italic_x , divide start_ARG ∂ italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_x end_ARG ) .

Тогда

Fxi=Hxi+Hps2Sxixs.𝐹superscript𝑥𝑖𝐻superscript𝑥𝑖𝐻subscript𝑝𝑠superscript2𝑆superscript𝑥𝑖superscript𝑥𝑠\frac{\partial F}{\partial x^{i}}=\frac{\partial H}{\partial x^{i}}+\frac{% \partial H}{\partial p_{s}}\frac{\partial^{2}S}{\partial x^{i}\partial x^{s}}.divide start_ARG ∂ italic_F end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG = divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG + divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_s end_POSTSUBSCRIPT end_ARG divide start_ARG ∂ start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_s end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG . (15)

Имеем

p˙ksubscript˙𝑝𝑘\displaystyle\dot{p}_{k}over˙ start_ARG italic_p end_ARG start_POSTSUBSCRIPT italic_k end_POSTSUBSCRIPT =2Stxk+Hps2Sxkxs=2Stxk+FxkHxkabsentsuperscript2𝑆𝑡superscript𝑥𝑘𝐻subscript𝑝𝑠superscript2𝑆superscript𝑥𝑘superscript𝑥𝑠superscript2𝑆𝑡superscript𝑥𝑘𝐹superscript𝑥𝑘𝐻superscript𝑥𝑘\displaystyle=\frac{\partial^{2}S}{\partial t\partial x^{k}}+\frac{\partial H}% {\partial p_{s}}\frac{\partial^{2}S}{\partial x^{k}\partial x^{s}}=\frac{% \partial^{2}S}{\partial t\partial x^{k}}+\frac{\partial F}{\partial x^{k}}-% \frac{\partial H}{\partial x^{k}}= divide start_ARG ∂ start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_t ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_k end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG + divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_s end_POSTSUBSCRIPT end_ARG divide start_ARG ∂ start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_k end_POSTSUPERSCRIPT ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_s end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG = divide start_ARG ∂ start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_t ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_k end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG + divide start_ARG ∂ italic_F end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_k end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG - divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_k end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG
=xk(St+F)Hxk=Hxk.absentsuperscript𝑥𝑘𝑆𝑡𝐹𝐻superscript𝑥𝑘𝐻superscript𝑥𝑘\displaystyle=\frac{\partial}{\partial x^{k}}\Big{(}\frac{\partial S}{\partial t% }+F\Big{)}-\frac{\partial H}{\partial x^{k}}=-\frac{\partial H}{\partial x^{k}}.= divide start_ARG ∂ end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_k end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG ( divide start_ARG ∂ italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_t end_ARG + italic_F ) - divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_k end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG = - divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_k end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG .

Докажем 2). Для этого продифференцируем по времени равенство

pi(t)=Sxi(t,x(t)),subscript𝑝𝑖𝑡𝑆superscript𝑥𝑖𝑡𝑥𝑡p_{i}(t)=\frac{\partial S}{\partial x^{i}}(t,x(t)),italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ( italic_t ) = divide start_ARG ∂ italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG ( italic_t , italic_x ( italic_t ) ) ,

где x(t),p(t)𝑥𝑡𝑝𝑡x(t),p(t)italic_x ( italic_t ) , italic_p ( italic_t ) – решение уравнений Гамильтона. Имеем:

Hxi=2SxixrHpr+2Sxit.𝐻superscript𝑥𝑖superscript2𝑆superscript𝑥𝑖superscript𝑥𝑟𝐻subscript𝑝𝑟superscript2𝑆superscript𝑥𝑖𝑡-\frac{\partial H}{\partial x^{i}}=\frac{\partial^{2}S}{\partial x^{i}\partial x% ^{r}}\frac{\partial H}{\partial p_{r}}+\frac{\partial^{2}S}{\partial x^{i}% \partial t}.- divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG = divide start_ARG ∂ start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_r end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_r end_POSTSUBSCRIPT end_ARG + divide start_ARG ∂ start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT ∂ italic_t end_ARG .

Используя формулу (15), получаем

xi(St+F)=0.superscript𝑥𝑖𝑆𝑡𝐹0\frac{\partial}{\partial x^{i}}\Big{(}\frac{\partial S}{\partial t}+F\Big{)}=0.divide start_ARG ∂ end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG ( divide start_ARG ∂ italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_t end_ARG + italic_F ) = 0 .

ЧТД

Утверждение 3) теоремы влечет влечет два следствия.

Во-первых, поскольку операции дифференцирования и сужения перестановочны, имеем

dαΓ=0.evaluated-at𝑑𝛼Γ0d\alpha\mid_{\Gamma}=0.italic_d italic_α ∣ start_POSTSUBSCRIPT roman_Γ end_POSTSUBSCRIPT = 0 .

Во-вторых, если (τ,x(τ),p(τ))𝜏𝑥𝜏𝑝𝜏(\tau,x(\tau),p(\tau))( italic_τ , italic_x ( italic_τ ) , italic_p ( italic_τ ) ) – решение системы (12), лежащее на поверхности ΓΓ\Gammaroman_Γ, то верна формула

S(t,x(t))S(t0,x(t0))𝑆𝑡𝑥𝑡𝑆subscript𝑡0𝑥subscript𝑡0\displaystyle S(t,x(t))-S(t_{0},x(t_{0}))italic_S ( italic_t , italic_x ( italic_t ) ) - italic_S ( italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT , italic_x ( italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT ) ) =t0t(pi(τ)x˙i(τ)H(τ,(x(τ),p(τ)))dτ\displaystyle=\int_{t_{0}}^{t}\big{(}p_{i}(\tau)\dot{x}^{i}(\tau)-H(\tau,(x(% \tau),p(\tau))\big{)}d\tau= ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ( italic_τ ) over˙ start_ARG italic_x end_ARG start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_τ ) - italic_H ( italic_τ , ( italic_x ( italic_τ ) , italic_p ( italic_τ ) ) ) italic_d italic_τ
=t0tL(τ,x(τ),x˙(τ))𝑑τ,absentsuperscriptsubscriptsubscript𝑡0𝑡𝐿𝜏𝑥𝜏˙𝑥𝜏differential-d𝜏\displaystyle=\int_{t_{0}}^{t}L(\tau,x(\tau),\dot{x}(\tau))d\tau,= ∫ start_POSTSUBSCRIPT italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT italic_L ( italic_τ , italic_x ( italic_τ ) , over˙ start_ARG italic_x end_ARG ( italic_τ ) ) italic_d italic_τ , (16)

где L𝐿Litalic_L – лагранжиан.

Второе равенство в этой формуле имеет место только если к функции H𝐻Hitalic_H можно корректно применить преобразование Лежандра по импульсам. Действительно,

pi(τ)x˙i(τ)H(τ,(x(τ),p(τ))=pi(τ)HxiH(τ,(x(τ),p(τ)).p_{i}(\tau)\dot{x}^{i}(\tau)-H(\tau,(x(\tau),p(\tau))=p_{i}(\tau)\frac{% \partial H}{\partial x^{i}}-H(\tau,(x(\tau),p(\tau)).italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ( italic_τ ) over˙ start_ARG italic_x end_ARG start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_τ ) - italic_H ( italic_τ , ( italic_x ( italic_τ ) , italic_p ( italic_τ ) ) = italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ( italic_τ ) divide start_ARG ∂ italic_H end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG - italic_H ( italic_τ , ( italic_x ( italic_τ ) , italic_p ( italic_τ ) ) .

Для систем классической механики с преобразованием Лежандра проблем не возникает.

Отметим, что если гамильтониан H𝐻Hitalic_H – однороден по импульсам как в задаче 5, то первая строчка формулы (16) приобретает вид

S(t,x(t))=S(t0,x(t0)).𝑆𝑡𝑥𝑡𝑆subscript𝑡0𝑥subscript𝑡0S(t,x(t))=S(t_{0},x(t_{0})).italic_S ( italic_t , italic_x ( italic_t ) ) = italic_S ( italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT , italic_x ( italic_t start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT ) ) .

6. Пример: уравнение эйконала

Пусть M𝑀Mitalic_M – риманово многообразие c локальными координатами x=(x1,,xm)𝑥superscript𝑥1superscript𝑥𝑚x=(x^{1},\ldots,x^{m})italic_x = ( italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT , … , italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_m end_POSTSUPERSCRIPT ) и метрикой gij(x)subscript𝑔𝑖𝑗𝑥g_{ij}(x)italic_g start_POSTSUBSCRIPT italic_i italic_j end_POSTSUBSCRIPT ( italic_x ).

Пусть x(t)𝑥𝑡x(t)italic_x ( italic_t ) – решение системы уравнений Лагранжа с лагранжианом

L=12gij(x)x˙ix˙j,H=12gij(x)pipj,formulae-sequence𝐿12subscript𝑔𝑖𝑗𝑥superscript˙𝑥𝑖superscript˙𝑥𝑗𝐻12superscript𝑔𝑖𝑗𝑥subscript𝑝𝑖subscript𝑝𝑗L=\frac{1}{2}g_{ij}(x)\dot{x}^{i}\dot{x}^{j},\quad H=\frac{1}{2}g^{ij}(x)p_{i}% p_{j},italic_L = divide start_ARG 1 end_ARG start_ARG 2 end_ARG italic_g start_POSTSUBSCRIPT italic_i italic_j end_POSTSUBSCRIPT ( italic_x ) over˙ start_ARG italic_x end_ARG start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT over˙ start_ARG italic_x end_ARG start_POSTSUPERSCRIPT italic_j end_POSTSUPERSCRIPT , italic_H = divide start_ARG 1 end_ARG start_ARG 2 end_ARG italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_i italic_j end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_x ) italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_j end_POSTSUBSCRIPT , (17)

и

x(0)=x^,pi=Lx˙i=gij(x)x˙j.formulae-sequence𝑥0^𝑥subscript𝑝𝑖𝐿superscript˙𝑥𝑖subscript𝑔𝑖𝑗𝑥superscript˙𝑥𝑗x(0)=\hat{x},\quad p_{i}=\frac{\partial L}{\partial\dot{x}^{i}}=g_{ij}(x)\dot{% x}^{j}.italic_x ( 0 ) = over^ start_ARG italic_x end_ARG , italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT = divide start_ARG ∂ italic_L end_ARG start_ARG ∂ over˙ start_ARG italic_x end_ARG start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG = italic_g start_POSTSUBSCRIPT italic_i italic_j end_POSTSUBSCRIPT ( italic_x ) over˙ start_ARG italic_x end_ARG start_POSTSUPERSCRIPT italic_j end_POSTSUPERSCRIPT .

Более того, будем считать, что константа интеграла энергии на x(t)𝑥𝑡x(t)italic_x ( italic_t ) равна 1/2121/21 / 2:

|x˙(t)|2=gij(x(t))x˙i(t)x˙j(t)=1.superscript˙𝑥𝑡2subscript𝑔𝑖𝑗𝑥𝑡superscript˙𝑥𝑖𝑡superscript˙𝑥𝑗𝑡1|\dot{x}(t)|^{2}=g_{ij}(x(t))\dot{x}^{i}(t)\dot{x}^{j}(t)=1.| over˙ start_ARG italic_x end_ARG ( italic_t ) | start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT = italic_g start_POSTSUBSCRIPT italic_i italic_j end_POSTSUBSCRIPT ( italic_x ( italic_t ) ) over˙ start_ARG italic_x end_ARG start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_t ) over˙ start_ARG italic_x end_ARG start_POSTSUPERSCRIPT italic_j end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_t ) = 1 . (18)

Тогда x(t)𝑥𝑡x(t)italic_x ( italic_t ) – это параметрическое уравнение геодезической, и t𝑡titalic_t – натуральный параметр.

12.

Пусть функция f:M:𝑓𝑀f:M\to\mathbb{R}italic_f : italic_M → blackboard_R является решением уравнения111которое называется the eikonal equation

|f|2=gijfxifxj=1,f=gijfxixj.formulae-sequencesuperscript𝑓2superscript𝑔𝑖𝑗𝑓superscript𝑥𝑖𝑓superscript𝑥𝑗1𝑓superscript𝑔𝑖𝑗𝑓superscript𝑥𝑖superscript𝑥𝑗|\nabla f|^{2}=g^{ij}\frac{\partial f}{\partial x^{i}}\frac{\partial f}{% \partial x^{j}}=1,\quad\nabla f=g^{ij}\frac{\partial f}{\partial x^{i}}\frac{% \partial}{\partial x^{j}}.| ∇ italic_f | start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT = italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_i italic_j end_POSTSUPERSCRIPT divide start_ARG ∂ italic_f end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG divide start_ARG ∂ italic_f end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_j end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG = 1 , ∇ italic_f = italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_i italic_j end_POSTSUPERSCRIPT divide start_ARG ∂ italic_f end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG divide start_ARG ∂ end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_j end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG . (19)

Тогда если геодезическая x(t)𝑥𝑡x(t)italic_x ( italic_t ) начинается на поверхности уровня

Ψx^={xMf(x)=f(x^)},x^Ψx^formulae-sequencesubscriptΨ^𝑥conditional-set𝑥𝑀𝑓𝑥𝑓^𝑥^𝑥subscriptΨ^𝑥\Psi_{\hat{x}}=\{x\in M\mid f(x)=f(\hat{x})\},\quad\hat{x}\in\Psi_{\hat{x}}roman_Ψ start_POSTSUBSCRIPT over^ start_ARG italic_x end_ARG end_POSTSUBSCRIPT = { italic_x ∈ italic_M ∣ italic_f ( italic_x ) = italic_f ( over^ start_ARG italic_x end_ARG ) } , over^ start_ARG italic_x end_ARG ∈ roman_Ψ start_POSTSUBSCRIPT over^ start_ARG italic_x end_ARG end_POSTSUBSCRIPT

и перпендикулярна ей:

fxi(x^)=gij(x^)x˙j(0),𝑓superscript𝑥𝑖^𝑥subscript𝑔𝑖𝑗^𝑥superscript˙𝑥𝑗0\frac{\partial f}{\partial x^{i}}(\hat{x})=g_{ij}(\hat{x})\dot{x}^{j}(0),divide start_ARG ∂ italic_f end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG ( over^ start_ARG italic_x end_ARG ) = italic_g start_POSTSUBSCRIPT italic_i italic_j end_POSTSUBSCRIPT ( over^ start_ARG italic_x end_ARG ) over˙ start_ARG italic_x end_ARG start_POSTSUPERSCRIPT italic_j end_POSTSUPERSCRIPT ( 0 ) , (20)

то

1) она перпендикулярна каждой поверхности уровня Ψx(t)subscriptΨ𝑥𝑡\Psi_{x(t)}roman_Ψ start_POSTSUBSCRIPT italic_x ( italic_t ) end_POSTSUBSCRIPT, которую пересекает:

fxi(x(t))=gij(x(t))x˙j(t);𝑓superscript𝑥𝑖𝑥𝑡subscript𝑔𝑖𝑗𝑥𝑡superscript˙𝑥𝑗𝑡\frac{\partial f}{\partial x^{i}}(x(t))=g_{ij}(x(t))\dot{x}^{j}(t);divide start_ARG ∂ italic_f end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG ( italic_x ( italic_t ) ) = italic_g start_POSTSUBSCRIPT italic_i italic_j end_POSTSUBSCRIPT ( italic_x ( italic_t ) ) over˙ start_ARG italic_x end_ARG start_POSTSUPERSCRIPT italic_j end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_t ) ;

2) f(x(t))f(x^)=t.𝑓𝑥𝑡𝑓^𝑥𝑡f(x(t))-f(\hat{x})=t.italic_f ( italic_x ( italic_t ) ) - italic_f ( over^ start_ARG italic_x end_ARG ) = italic_t .

Доказательство теоремы 12

Функция S(t,x)=f(x)t/2𝑆𝑡𝑥𝑓𝑥𝑡2S(t,x)=f(x)-t/2italic_S ( italic_t , italic_x ) = italic_f ( italic_x ) - italic_t / 2 является решением уравнения Гамильтона-Якоби с гамильтонианом (17). Причем в силу условия (20) и теоремы 11, геодезическая x(t)𝑥𝑡x(t)italic_x ( italic_t ) лежит на поверхности ΓΓ\Gammaroman_Γ:

pi(t)=gij(x(t))x˙j(t)=Sxi(x(t))=fxi(x(t)).subscript𝑝𝑖𝑡subscript𝑔𝑖𝑗𝑥𝑡superscript˙𝑥𝑗𝑡𝑆superscript𝑥𝑖𝑥𝑡𝑓superscript𝑥𝑖𝑥𝑡p_{i}(t)=g_{ij}(x(t))\dot{x}^{j}(t)=\frac{\partial S}{\partial x^{i}}(x(t))=% \frac{\partial f}{\partial x^{i}}(x(t)).italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ( italic_t ) = italic_g start_POSTSUBSCRIPT italic_i italic_j end_POSTSUBSCRIPT ( italic_x ( italic_t ) ) over˙ start_ARG italic_x end_ARG start_POSTSUPERSCRIPT italic_j end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_t ) = divide start_ARG ∂ italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG ( italic_x ( italic_t ) ) = divide start_ARG ∂ italic_f end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG ( italic_x ( italic_t ) ) .

Это значит, что вектор x˙(t)˙𝑥𝑡\dot{x}(t)over˙ start_ARG italic_x end_ARG ( italic_t ) перпендикулярен поверхности уровня Ψx(t)subscriptΨ𝑥𝑡\Psi_{x(t)}roman_Ψ start_POSTSUBSCRIPT italic_x ( italic_t ) end_POSTSUBSCRIPT.

В силу формулы (18) имеем

0tL𝑑τ=t2,superscriptsubscript0𝑡𝐿differential-d𝜏𝑡2\int_{0}^{t}Ld\tau=\frac{t}{2},∫ start_POSTSUBSCRIPT 0 end_POSTSUBSCRIPT start_POSTSUPERSCRIPT italic_t end_POSTSUPERSCRIPT italic_L italic_d italic_τ = divide start_ARG italic_t end_ARG start_ARG 2 end_ARG ,

поэтому из формулы (16) находим

S(t,x(t))S(0,x^)=t2.𝑆𝑡𝑥𝑡𝑆0^𝑥𝑡2S(t,x(t))-S(0,\hat{x})=\frac{t}{2}.italic_S ( italic_t , italic_x ( italic_t ) ) - italic_S ( 0 , over^ start_ARG italic_x end_ARG ) = divide start_ARG italic_t end_ARG start_ARG 2 end_ARG .

Это равенство эквивалентно утверждению 2) теоремы.

Теорема 12 доказана.

13.

Если задана гладкая гиперповерхность ΣMΣ𝑀\Sigma\subset Mroman_Σ ⊂ italic_M, то локально существует, и притом единственная, гладкая функция f:M:𝑓𝑀f:M\to\mathbb{R}italic_f : italic_M → blackboard_R, удовлетворяющая уравнению (19) и такая, что

{f(x)=0}=Σ.𝑓𝑥0Σ\{f(x)=0\}=\Sigma.{ italic_f ( italic_x ) = 0 } = roman_Σ . (21)

Доказательство

Выберем какую-нибудь точку x^Σ^𝑥Σ\hat{x}\in\Sigmaover^ start_ARG italic_x end_ARG ∈ roman_Σ и введем в окрестности этой точки локальные координаты x𝑥xitalic_x так, что Σ={x1=0}.Σsuperscript𝑥10\Sigma=\{x^{1}=0\}.roman_Σ = { italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT = 0 } . Уравнение

gij(x)sisj=1superscript𝑔𝑖𝑗𝑥subscript𝑠𝑖subscript𝑠𝑗1g^{ij}(x)s_{i}s_{j}=1italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_i italic_j end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_x ) italic_s start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT italic_s start_POSTSUBSCRIPT italic_j end_POSTSUBSCRIPT = 1 (22)

имеет решение s1=s^1=1g11(x^),s2==sm=0,x=x^formulae-sequencesubscript𝑠1subscript^𝑠11superscript𝑔11^𝑥subscript𝑠2subscript𝑠𝑚0𝑥^𝑥s_{1}=\hat{s}_{1}=\frac{1}{\sqrt{g^{11}(\hat{x})}},\quad s_{2}=\ldots=s_{m}=0,% \quad x=\hat{x}italic_s start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT = over^ start_ARG italic_s end_ARG start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT = divide start_ARG 1 end_ARG start_ARG square-root start_ARG italic_g start_POSTSUPERSCRIPT 11 end_POSTSUPERSCRIPT ( over^ start_ARG italic_x end_ARG ) end_ARG end_ARG , italic_s start_POSTSUBSCRIPT 2 end_POSTSUBSCRIPT = … = italic_s start_POSTSUBSCRIPT italic_m end_POSTSUBSCRIPT = 0 , italic_x = over^ start_ARG italic_x end_ARG, причем

s1gij(x)sisj|s2=,=sm=0,x=x^,s1=s^1=2g11(x^)0.evaluated-atsubscript𝑠1superscript𝑔𝑖𝑗𝑥subscript𝑠𝑖subscript𝑠𝑗subscript𝑠2absentsubscript𝑠𝑚absent0formulae-sequence𝑥^𝑥subscript𝑠1subscript^𝑠12superscript𝑔11^𝑥0\frac{\partial}{\partial s_{1}}g^{ij}(x)s_{i}s_{j}\Big{|}_{s_{2}=\ldots,=s_{m}% =0,\,\,x=\hat{x},\,\,s_{1}=\hat{s}_{1}}=2\sqrt{g^{11}(\hat{x})}\neq 0.divide start_ARG ∂ end_ARG start_ARG ∂ italic_s start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT end_ARG italic_g start_POSTSUPERSCRIPT italic_i italic_j end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_x ) italic_s start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT italic_s start_POSTSUBSCRIPT italic_j end_POSTSUBSCRIPT | start_POSTSUBSCRIPT italic_s start_POSTSUBSCRIPT 2 end_POSTSUBSCRIPT = … , = italic_s start_POSTSUBSCRIPT italic_m end_POSTSUBSCRIPT = 0 , italic_x = over^ start_ARG italic_x end_ARG , italic_s start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT = over^ start_ARG italic_s end_ARG start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT end_POSTSUBSCRIPT = 2 square-root start_ARG italic_g start_POSTSUPERSCRIPT 11 end_POSTSUPERSCRIPT ( over^ start_ARG italic_x end_ARG ) end_ARG ≠ 0 .

По теореме о неявной функции уравнение (22) локально разрешимо:

s1=φ(x,s2,,sm).subscript𝑠1𝜑𝑥subscript𝑠2subscript𝑠𝑚s_{1}=\varphi(x,s_{2},\ldots,s_{m}).italic_s start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT = italic_φ ( italic_x , italic_s start_POSTSUBSCRIPT 2 end_POSTSUBSCRIPT , … , italic_s start_POSTSUBSCRIPT italic_m end_POSTSUBSCRIPT ) .

Таким образом, уравнение (19) эквивалентно следующему

fx1=φ(x,fx2,,fxm).𝑓superscript𝑥1𝜑𝑥𝑓superscript𝑥2𝑓superscript𝑥𝑚\frac{\partial f}{\partial x^{1}}=\varphi\Big{(}x,\frac{\partial f}{\partial x% ^{2}},\ldots,\frac{\partial f}{\partial x^{m}}\Big{)}.divide start_ARG ∂ italic_f end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG = italic_φ ( italic_x , divide start_ARG ∂ italic_f end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG , … , divide start_ARG ∂ italic_f end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_m end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG ) .

Условие (21) приобретает вид

fx1=0=0.evaluated-at𝑓superscript𝑥100f\mid_{x^{1}=0}=0.italic_f ∣ start_POSTSUBSCRIPT italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT = 0 end_POSTSUBSCRIPT = 0 .

Данная задача Коши решается методом характеристик.

Единственность вытекает из утверждения 2) теоремы 12.

Теорема доказана.

6.

Пусть функция f:M:𝑓𝑀f:M\to\mathbb{R}italic_f : italic_M → blackboard_R такова, что

|f|2=1.superscript𝑓21|\nabla f|^{2}=1.| ∇ italic_f | start_POSTSUPERSCRIPT 2 end_POSTSUPERSCRIPT = 1 .

Доказать, что все решения уравнения

x˙=f˙𝑥𝑓\dot{x}=\nabla fover˙ start_ARG italic_x end_ARG = ∇ italic_f (23)

являются геодезическими.

Решение задачи 6

Решение почти дословно повторяет уже приведенные рассуждения.

Используем то же решение уравнения Гамильтона-Якоби: S(t,x)=t/2+f(x)𝑆𝑡𝑥𝑡2𝑓𝑥S(t,x)=-t/2+f(x)italic_S ( italic_t , italic_x ) = - italic_t / 2 + italic_f ( italic_x ).

Зафиксируем произвольное начальное условие для уравнения (23): x(0)=x^𝑥0^𝑥x(0)=\hat{x}italic_x ( 0 ) = over^ start_ARG italic_x end_ARG, и положим p^=Sx(0,x^).^𝑝subscript𝑆𝑥0^𝑥\hat{p}=S_{x}(0,\hat{x}).over^ start_ARG italic_p end_ARG = italic_S start_POSTSUBSCRIPT italic_x end_POSTSUBSCRIPT ( 0 , over^ start_ARG italic_x end_ARG ) .

Пусть (x,p)(t)𝑥𝑝𝑡(x,p)(t)( italic_x , italic_p ) ( italic_t ) – решение уравнений Гамильтона с данными начальными условиями. Это, в частности, значит, что x(t)𝑥𝑡x(t)italic_x ( italic_t ) – решение уравнений Лагранжа, а значит x(t)𝑥𝑡x(t)italic_x ( italic_t ) – геодезическая.

По теореме 11

pi(t)=gij(x(t))x˙j(t)=Sxi=fxi.subscript𝑝𝑖𝑡subscript𝑔𝑖𝑗𝑥𝑡superscript˙𝑥𝑗𝑡𝑆superscript𝑥𝑖𝑓superscript𝑥𝑖p_{i}(t)=g_{ij}(x(t))\dot{x}^{j}(t)=\frac{\partial S}{\partial x^{i}}=\frac{% \partial f}{\partial x^{i}}.italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ( italic_t ) = italic_g start_POSTSUBSCRIPT italic_i italic_j end_POSTSUBSCRIPT ( italic_x ( italic_t ) ) over˙ start_ARG italic_x end_ARG start_POSTSUPERSCRIPT italic_j end_POSTSUPERSCRIPT ( italic_t ) = divide start_ARG ∂ italic_S end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG = divide start_ARG ∂ italic_f end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG .

Таким образом, x(t)𝑥𝑡x(t)italic_x ( italic_t ) – решение уравнений (23).

7.

Пусть f(x,a)𝑓𝑥𝑎f(x,a)italic_f ( italic_x , italic_a )limit-from\ell-roman_ℓ -параметрическое семейство решений уравнения эйконала, a=(a1,,a).𝑎superscript𝑎1superscript𝑎superscripta=(a^{1},\ldots,a^{\ell})\in\mathbb{R}^{\ell}.italic_a = ( italic_a start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT , … , italic_a start_POSTSUPERSCRIPT roman_ℓ end_POSTSUPERSCRIPT ) ∈ blackboard_R start_POSTSUPERSCRIPT roman_ℓ end_POSTSUPERSCRIPT .

Предположим, что уравнение

fa(x,a)=0𝑓𝑎𝑥𝑎0\frac{\partial f}{\partial a}(x,a)=0divide start_ARG ∂ italic_f end_ARG start_ARG ∂ italic_a end_ARG ( italic_x , italic_a ) = 0

разрешимо: a=θ(x)𝑎𝜃𝑥a=\theta(x)italic_a = italic_θ ( italic_x ).

Докажите, что огибающая

f~(x):=f(x,θ(x))assign~𝑓𝑥𝑓𝑥𝜃𝑥\tilde{f}(x):=f(x,\theta(x))over~ start_ARG italic_f end_ARG ( italic_x ) := italic_f ( italic_x , italic_θ ( italic_x ) )

тоже является решением уравнения эйконала [1].

Покажите, что поверхность {f~(x)=c}~𝑓𝑥𝑐\{\tilde{f}(x)=c\}{ over~ start_ARG italic_f end_ARG ( italic_x ) = italic_c } касается поверхностей семейства {f(x,a)=c}𝑓𝑥𝑎𝑐\{f(x,a)=c\}{ italic_f ( italic_x , italic_a ) = italic_c } при всех допустимых a𝑎aitalic_a.

7. Уравнение Гамильтона-Якоби в общем случае: метод характеристик

В теории уравнений в частных производных уравнением Гамильтона-Якоби называют уравнение более общего вида, чем рассмотренное выше:

ut+f(t,x,u,ux)=0.subscript𝑢𝑡𝑓𝑡𝑥𝑢𝑢𝑥0u_{t}+f\Big{(}t,x,u,\frac{\partial u}{\partial x}\Big{)}=0.italic_u start_POSTSUBSCRIPT italic_t end_POSTSUBSCRIPT + italic_f ( italic_t , italic_x , italic_u , divide start_ARG ∂ italic_u end_ARG start_ARG ∂ italic_x end_ARG ) = 0 . (24)

Здесь f=f(t,x,ξ,p)𝑓𝑓𝑡𝑥𝜉𝑝f=f(t,x,\xi,p)italic_f = italic_f ( italic_t , italic_x , italic_ξ , italic_p ) – гладкая скалярная функция переменных

t,ξ,p=(p1,,pm),x=(x1,,xm)m.formulae-sequence𝑡𝜉formulae-sequence𝑝subscript𝑝1subscript𝑝𝑚𝑥superscript𝑥1superscript𝑥𝑚superscript𝑚t,\xi\in\mathbb{R},\quad p=(p_{1},\ldots,p_{m}),\,x=(x^{1},\ldots,x^{m})\in% \mathbb{R}^{m}.italic_t , italic_ξ ∈ blackboard_R , italic_p = ( italic_p start_POSTSUBSCRIPT 1 end_POSTSUBSCRIPT , … , italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_m end_POSTSUBSCRIPT ) , italic_x = ( italic_x start_POSTSUPERSCRIPT 1 end_POSTSUPERSCRIPT , … , italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_m end_POSTSUPERSCRIPT ) ∈ blackboard_R start_POSTSUPERSCRIPT italic_m end_POSTSUPERSCRIPT .

Рассмотрим систему обыкновенных дифференциальных уравнений:

ξ˙˙𝜉\displaystyle\dot{\xi}over˙ start_ARG italic_ξ end_ARG =pifpif,absentsubscript𝑝𝑖𝑓subscript𝑝𝑖𝑓\displaystyle=p_{i}\frac{\partial f}{\partial p_{i}}-f,= italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT divide start_ARG ∂ italic_f end_ARG start_ARG ∂ italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT end_ARG - italic_f , (25)
p˙isubscript˙𝑝𝑖\displaystyle\dot{p}_{i}over˙ start_ARG italic_p end_ARG start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT =fxifξpi,absent𝑓superscript𝑥𝑖𝑓𝜉subscript𝑝𝑖\displaystyle=-\frac{\partial f}{\partial x^{i}}-\frac{\partial f}{\partial\xi% }p_{i},= - divide start_ARG ∂ italic_f end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG - divide start_ARG ∂ italic_f end_ARG start_ARG ∂ italic_ξ end_ARG italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT ,
x˙isuperscript˙𝑥𝑖\displaystyle\dot{x}^{i}over˙ start_ARG italic_x end_ARG start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT =fpi.absent𝑓subscript𝑝𝑖\displaystyle=\frac{\partial f}{\partial p_{i}}.= divide start_ARG ∂ italic_f end_ARG start_ARG ∂ italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT end_ARG .

Расширенное фазовое пространство этой системы – это пространство переменных

(t,x,ξ,p)2m+2.𝑡𝑥𝜉𝑝superscript2𝑚2(t,x,\xi,p)\in\mathbb{R}^{2m+2}.( italic_t , italic_x , italic_ξ , italic_p ) ∈ blackboard_R start_POSTSUPERSCRIPT 2 italic_m + 2 end_POSTSUPERSCRIPT .

Если функция f𝑓fitalic_f не зависит от ξ𝜉\xiitalic_ξ, то уравнения на x,p𝑥𝑝x,pitalic_x , italic_p в системе (25) отделяются и превращаются в уравнения Гамильтона, а уравнение (24) превращается в уравнение Гамильтона-Якоби из предыдущих разделов.

Система (25) называется характеристической для уравнения (24), а ее решения характеристиками.

Следующая теорема доказывается аналогично теореме 11.

14.

Пусть u=u(t,x)𝑢𝑢𝑡𝑥u=u(t,x)italic_u = italic_u ( italic_t , italic_x ) – решение уравнения (24). Тогда m+1𝑚1m+1italic_m + 1-мерное подмногообразие (график)

G={ξ=u(t,x),pi=uxi(t,x),i=1,,m}𝐺formulae-sequence𝜉𝑢𝑡𝑥formulae-sequencesubscript𝑝𝑖𝑢superscript𝑥𝑖𝑡𝑥𝑖1𝑚G=\Big{\{}\xi=u(t,x),\quad p_{i}=\frac{\partial u}{\partial x^{i}}(t,x),\qquad i% =1,\ldots,m\Big{\}}italic_G = { italic_ξ = italic_u ( italic_t , italic_x ) , italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT = divide start_ARG ∂ italic_u end_ARG start_ARG ∂ italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT end_ARG ( italic_t , italic_x ) , italic_i = 1 , … , italic_m }

расширенного фазового пространства является инвариантным многообразием системы (25), дополненной уравнением t˙=1˙𝑡1\dot{t}=1over˙ start_ARG italic_t end_ARG = 1, и верна формула

(pidxifdtdξ)G=0,evaluated-atsubscript𝑝𝑖𝑑superscript𝑥𝑖𝑓𝑑𝑡𝑑𝜉𝐺0(p_{i}dx^{i}-fdt-d\xi)\mid_{G}=0,( italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT - italic_f italic_d italic_t - italic_d italic_ξ ) ∣ start_POSTSUBSCRIPT italic_G end_POSTSUBSCRIPT = 0 ,

или, что то же самое,

(pidxifdt)G=du.evaluated-atsubscript𝑝𝑖𝑑superscript𝑥𝑖𝑓𝑑𝑡𝐺𝑑𝑢(p_{i}dx^{i}-fdt)\mid_{G}=du.( italic_p start_POSTSUBSCRIPT italic_i end_POSTSUBSCRIPT italic_d italic_x start_POSTSUPERSCRIPT italic_i end_POSTSUPERSCRIPT - italic_f italic_d italic_t ) ∣ start_POSTSUBSCRIPT italic_G end_POSTSUBSCRIPT = italic_d italic_u .

Данная теорема указывает путь решения задачи Коши для уравнения (24). Действительно, снабдим это уравнение начальными условиями

ut=0=u^(x).evaluated-at𝑢𝑡0^𝑢𝑥u\mid_{t=0}=\hat{u}(x).italic_u ∣ start_POSTSUBSCRIPT italic_t = 0 end_POSTSUBSCRIPT = over^ start_ARG italic_u end_ARG ( italic_x ) . (26)

Зададим начальные условия для системы (25) следующим образом:

xt=0=x^,ξt=0=u^(x^),pt=0=u^x(x^),formulae-sequenceevaluated-at𝑥𝑡0^𝑥formulae-sequenceevaluated-at𝜉𝑡0^𝑢^𝑥evaluated-at𝑝𝑡0^𝑢𝑥^𝑥x\mid_{t=0}=\hat{x},\quad\xi\mid_{t=0}=\hat{u}(\hat{x}),\quad p\mid_{t=0}=% \frac{\partial\hat{u}}{\partial x}(\hat{x}),italic_x ∣ start_POSTSUBSCRIPT italic_t = 0 end_POSTSUBSCRIPT = over^ start_ARG italic_x end_ARG , italic_ξ ∣ start_POSTSUBSCRIPT italic_t = 0 end_POSTSUBSCRIPT = over^ start_ARG italic_u end_ARG ( over^ start_ARG italic_x end_ARG ) , italic_p ∣ start_POSTSUBSCRIPT italic_t = 0 end_POSTSUBSCRIPT = divide start_ARG ∂ over^ start_ARG italic_u end_ARG end_ARG start_ARG ∂ italic_x end_ARG ( over^ start_ARG italic_x end_ARG ) ,

и пусть (x,ξ,p)=(X,Ξ,P)(t,x^)𝑥𝜉𝑝𝑋Ξ𝑃𝑡^𝑥(x,\xi,p)=(X,\Xi,P)(t,\hat{x})( italic_x , italic_ξ , italic_p ) = ( italic_X , roman_Ξ , italic_P ) ( italic_t , over^ start_ARG italic_x end_ARG ) – решение системы (25) с указанными начальными условиями.

Тогда решение u(t,x)𝑢𝑡𝑥u(t,x)italic_u ( italic_t , italic_x ) задачи Коши (24)-(26) находится из уравнений

u=Ξ(t,x^),x=X(t,x^).formulae-sequence𝑢Ξ𝑡^𝑥𝑥𝑋𝑡^𝑥u=\Xi(t,\hat{x}),\quad x=X(t,\hat{x}).italic_u = roman_Ξ ( italic_t , over^ start_ARG italic_x end_ARG ) , italic_x = italic_X ( italic_t , over^ start_ARG italic_x end_ARG ) .

В силу теоремы о неявной функции при малых |t|𝑡|t|| italic_t | последнее уравнение разрешимо относительно x^^𝑥\hat{x}over^ start_ARG italic_x end_ARG.

Данный метод решения задачи Коши (24)-(26) называется методом характеристик.

Список литературы

  • [1] L. Evans: Partial Differential Equations. American Math Society, 2010.
  • [2] Э. Картан: Интегральные инварианты. Москава, 1940.
  • [3] В. Козлов: Общая теория вихрей. РХД, 1998.
  • [4] Н. Кочин, И. Кибель, Н. Розе: Теоретическая гидродинамика. Часть 1, Москва, 1963.